تمرهندی چیست |پیشینه، طبع، خواص، عوارض و شیوه مصرف| 0 تا 100

تمر هندی، به معنای خرمای هندی و با نام علمی Tamarindus indica، درختی گرمسیری از خانوده ارغوانیان است. خاستگاه این گیاه، بخش های استوایی قاره آفریقا است. میوه این درخت به شکل لوبیایی درشت، قهوه‌ای و ترش‌مزه است. میوه کال تمر هندی گوشتی سبز و بسیار ترش دارد و معمولا به عنوان چاشنی (مانند نمک، آب لیمو، ریحان، پودر سیر و…) و برای ترش کردن غذا از آن استفاده می‌شود. تمر هندی رسیده شیرین ‌تر بوده و در بسیاری از مناطق به عنوان میوه مصرف می‌شود. تمر هندی هم ‌چنین برای تهیه دسر، مربا، ترشی، شربت، بستنی، آب‌میوه، نوشیدنی، سس ها و برخی غذاها (مانند ترشی مخلوط با تمرهندی، مربای هویج با تمرهندی، تمرهندی پلو، ماهی شوریده با تمرهندی، خوراک مرغ با تمرهندی و…) مورد استفاده قرار می‌گیرد. از نظر طب سنتی، مزاج تمرهندی سرد و خشک می باشد.

در این مطلب؛ پیشینه، خواص و ویتامین ها، عوارض، شیوه مصرف، شیوه نگهداری و کاربردهای تمرهندی ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از تمرهندی به دست آورید.

پیشینه و تاریخچه تمرهندی

خاستگاه تمر هندی، مناطق استوایی قاره آفریقا است. تمر هندی صدها سال پیش از طریق کشتی به شبه‌ جزیره هند منتقل شد و در آن ‌جا پرورش یافت. پس از آن، این گیاه در سراسر مناطق گرمسیری آفریقا و آسیای شرقی، از جمله تایوان و برخی نواحی چین پخش شد. در قرن شانزدهم تمر هندی توسط استعمارگران اسپانیایی و پرتغالی به آمریکای لاتین نیز صادر شد و در کشورهایی چون مکزیک، هندوراس و گواتمالا پرورش یافت. امروزه این گیاه بخش مهمی از رژیم غذایی ساکنین این مناطق را تشکیل می‌دهد. با وجود این که مناطق استوایی آفریقا خاستگاه تمر هندی بوده‌اند، شبه‌ جزیره هند از صدها سال پیش بزرگ ‌ترین پرورش‌دهنده و مصرف‌کننده این میوه بوده است. این میوه، هم ‌چنین در کشورهایی چون اندونزی، مالزی، جزایر فیلیپین و جزایر اقیانوس آرام پرورش داده می‌شود. تایلند بیش‌ترین تولید تمر هندی انجمن ملل آسیای جنوب شرقی را به خود اختصاص داده است.

مزاج، طبع و مصلح تمرهندی

از نظر طب سنتی، تمرهندی طبع سرد و خشک دارد و مصلح آن موادی مانند کتیرا، خشخاش، بنفشه و لعاب به‌دانه می باشند.

ترکیبات، ویتامین ها و مواد معدنی

ارزش غذایی 100 گرم تمر هندی خام به این صورت است:

• مواد تشکیل دهنده اصلی تمرهندی: انرژی (۲۳۹ گرم)، کربوهیدرات‌ ( ۶۲.۵ گرم)، پروتئین ( ۲.۸ گرم)، چربی کل (۰.۶گرم)، فیبر خوراکی (۵.۱ گرم)            
• ویتامین های تمرهندی: B9 (14 میکروگرم)، B3 (1.938 میلی گرم)، B5 (0.143 میلی گرم)، B6(0.066 میلی گرم)،B2 (0.152 میلی گرم)، B1 (0.428 میلی گرم)، A (2 میکروگرم)، C (3.5 میلی گرم)، E (0.1 میلی گرم)، K (2.8 میکروگرم)
• مواد معدنی تمرهندی (برحسب میلی گرم): سدیم (28)، پتاسیم (628)، کلسیم (74)، مس (0.86)، آهن (2.8)، منیزیم (92)، فسفر (113)، سلنیوم (1.3)، روی (0.1)

فواید دارویی و درمانی تمرهندی

فواید دارویی و درمانی تمرهندی عبارت است از:

• کنترل دیابت: تمر هندی علاوه بر اینکه به کاهش وزن کمک‌ می‌کند، سبب کند شدن جذب کربوهیدرات، ایجاد قندها و چربی‌های ساده و افزایش سطح انسولین می شود. همچنین مقادیر بالای منیزیم موجود در تمر هندی برای تسکین دیابت مفید است
• کاهش کلسترول خون: مقادیر زیاد فیبر موجود در تمر هندی، باعث کاهش کلسترول می شود. در واقع فیبر، کلسترول های LDL  اضافه را از رگ‌ها و شریان‌ها دور می‌کند. همچنین فیبر به نمک های صفراوی که به وسیله کلسترول خون تولید می شوند چسبیده و از جذب آن در بدن جلوگیری می کند
• تقویت سیستم ایمنی: تمر هندی خواص ضدالتهابی، ضدمیکروبی، ضدویروسی، ضدعفونی و تب ‌بر داشته و به تقویت سیستم ایمنی کمک ‌می‌کند. علاوه بر این وجود آنتی‌اکسیدان‌ها و مقادیر بالای ویتامین C در تمر هندی، این میوه را گزینه مناسبی برای تقویت سیستم ایمنی می کند
• خاصیت ضدالتهابی: تمر هندی حاوی ماده ای به نام لوپئول است. این ماده دارای خواص ضدالتهابی است. روغن عصاره تمر هندی به دلیل خواص ضدالتهابی ای که دارد، به کاهش درد مفاصل، بهبود آرتریت، بیماری‌های رماتیسمی و نقرس کمک می کند
• درمان کم خونی و تصفیه خون: تمبر هندی دارای مقادیر بالای آهن است. آهن میزان گلبول‌های قرمز خون را در حد مطلوبی حفظ می کند و به درمان کم خونی کمک می کند. همچنین، این میوه با دارابودن مواد معدنی، فیبر رژیمی و ویتامین C برای تصفیه خون مفید است. به علاوه، آنتی‌اکسیدان‌های موجود در تمرهندی، سبب مهار رادیکال‌های آزاد و تصفیه خون می شوند
• پیشگیری از سرطان: تمر هندی سرشار از آنتی اکسیدان ها است که از طریق جلوگیری از تشکیل رادیکال‌های آزاد، سبب جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی در بدن می شود
• درمان زخم دهان: تمر هندی دارای خاصیت خنک کنندگی طبیعی است. بنابراین به درمان زخم دهان و کاهش سوزش ناشی از زخم دهان کمک می کند
• لاغری و کاهش وزن: اسید هیدروکسی سیتریک موجود در تمر هندی روی کاهش وزن اثر می گذارد. در واقع این ماده به مهار آنزیم‌ های مسئول ذخیره‌سازی چربی در بدن کمک می کند. همچنین، تمر هندی با افزایش ترشح سروتونین باعث کاهش اشتها می ‌شود
• تقویت عملکرد سیستم عصبی: تمر هندی دارای انواع ویتامین‌های گروه B از جمله تیامین است. تیامین به بهبود عملکرد سیستم عصبی، بهبود حافظه، فعال نگه داشتن بدن، حفظ انعطاف پذیری و رشد عضلات کمک می کند
• بهبود کارایی دستگاه گوارش: تمر هندی با دارابودن مقادیر فراوان فیبرهای غذایی به درمان طبیعی یبوست کمک می کند. همچنین این میوه صفراوی است و به هضم سریع‌ تر و راحت‌ تر غذا کمک می کند و سبب بهبود کارایی دستگاه گوارش می شود. علاوه بر این برای درمان اسهال مزمن و تنظیم ترشح آب معده مفید است
• درمان مالاریا: تمر هندی با دارابودن خواص ضدقارچی، ضدویروسی و ضدباکتریایی برای درمان مالاریا مفید است. به منظور پایین آوردن تب مالاریا توصیه می شود روزانه دو بار قطعه کوچکی تمبر هندی مصرف شود
• درمان سرماخوردگی: خاصیت آنتی هیستامینی تمرهندی باعث می شود که این میوه از حملات آسم پیشگیری کرده و به درمان سرماخوردگی و آنفولانزا کمک می کند.

عوارض و موارد منع مصرف تمرهندی

باوجود فوایدی که تمرهندی دارد، زیاده روی در مصرف آن باعث عوارضی می شود. در این بخش به این مضرات اشاره می شود:

• اختلالات گوارشی: ماهیت اسیدی تمرهندی، می‌تواند باعث اختلالات گوارشی شود. مصرف مقادیر زیاد تمر هندی می‌تواند باعث بروز اسهال شود. مشکلات گوارشی مانند ریفلاکس اسید و سندرم روده تحریک‌پذیر در افرادی که به طور منظم تمر هندی مصرف می‌کنند، شایع است. سوء هاضمه مزمن یک مشکل گوارشی دیگر است که می‌تواند با مصرف این میوه به وجود آید
• ساییدگی دندان: تمرهندی ماهیتی اسیدی دارد. این میوه سطح بالایی از اسید تارتاریک دارد. مواجهه طولانی با تارتاریک اسید می‌تواند باعث ساییدگی مینای دندان شود. ساییدگی غیر قابل بازگشت مینای دندان می‌تواند به پوسیدگی دندان و از بین رفتن آن منجر شود
• گلودرد: افرادی که به گلودرد مزمن دچار هستند، باید از خوردن غذاهای اسیدی مانند تمرهندی خودداری کنند. خواص اسیدی طبیعی این میوه می‌تواند لایه مخاطی ظریف گلو را تحریک کند. مصرف مقادیر زیاد میوه ترش باعث ریفلاکس اسید می‌شود. زمانی که اسید معده به طور مرتب وارد مری شود می‌تواند مشکلات زیادی مانند گلودرد مزمن ایجاد کند
• سقط جنین: تمرهندی منبعی سرشار از ویتامین C است. مصرف زیاد خوراکی‌های سرشار از ویتامین C مانند تمرهندی می‌تواند استروژن خون را بالا ببرد. استروژن بالا می‌تواند باعث انقباضات رحم و خونریزی شود. بنابراین، برای جلوگیری از سقط جنین ناگهانی، خانم های باردار باید مصرف میوه‌ها و سبزیجات سرشار از ویتامین C را محدود کنند
• افزایش سنگ صفرا: مصرف منظم این میوه به تشکیل سنگ صفرای دردناک در ارتباط است. ماهیت اسیدی تمرهندی می‌تواند علائم سنگ صفرا را تشدید کند. افرادی که به سنگ صفرا دچار هستند باید مصرف تمر هندی را محدود کنند
• افت ناگهانی قند خون: افراد مبتلا به دیابت باید در مصرف این میوه احتیاط کنند. تمر هندی به داشتن خواص کاهنده قند خون شهرت دارد. اگر این میوه همراه با داروی دیابت مصرف شود می‌تواند باعث کاهش قابل توجه قند خون و وضعیتی به نام هیپوگلیسمی شود
• واکنش حساسیتی شدید: مصرف منظم این میوه ترش می‌تواند باعث واکنش حساسیتی شدید، به ویژه در افرادی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند شود. این میوه ترش و شیرین منبع خوبی از پروتئین است. سیستم ایمنی ممکن است به پروتئین‌های موجود در تمرهندی واکنش عکس نشان دهد. پادتن‌ها توسط سیستم ایمنی آزاد می‌شوند تا با پروتئین‌های موجود در گوشت و دانه تمرهندی مبارزه کنند و این مسئله می‌تواند باعث افزایش هیستامین خون شود. افزایش هیستامین، باعث بوجود آمدن علائمی مانند خارش، درد معده و تنگی نفس می شود
• تشدید آرتریت: علائم دردناک آرتریت ممکن است به دلیل مصرف بیش از اندازه این میوه باشد. خوراکی‌های ترش، مانند تمرهندی می‌توانند باعث عدم تحمل و واکنش‌های شدید التهابی شود. این مسئله می‌تواند ضعف سیستم ایمنی را تشدید کند
• تشدید اختلالات خونریزی: افراد مبتلا به اختلالات خونریزی مانند هموفیلی باید مصرف تمرهندی را محدود کنند. این میوه انعقاد خون را به تعویق انداخته و خونریزی را تشدید می‌کند. افرادی که داروهای خونی مانند فراگمین، هپارین یا لوونوکس مصرف می‌کنند باید از خوردن مقادیر زیاد این میوه پرهیز کنند.

شیوه مصرف کردن تمرهندی

یکی از بهترین روش ها برای تهیه عصاره تمر هندی این است که ابتدا تمر هندی را در آب حل کنید. به طور مثال به ازای هر یک بسته تمر هندی، آن را در نصف لیوان آب حل کرده، سپس از صافی رد کنید تا هسته آن جدا شود. پس از آن یک مایع ترش مزه و غلیظ به دست می آید که می توان آن را در غذا و خوراکی ها مورد استفاده قرار داد. هسته تمرهندی نیز، به صورت جوشانده مصرف می شود. برای این منظور باید به ازای هر نفر، 10 تا 15 عدد از هسته های تمر هندی را با نیم لیتر آب جوش مخلوط کرده و به مدت دو ساعت اجازه دهید تا بپزد، در آخر، آن را از صافی رد کرده و میل کنید. هندی ها، به محض رسیدن میوه تمرهندی، غلاف‌های آن را باز کرده و از گوشت تازه این میوه استفاده می کنند. سپس هسته ‌های آن به صورت دستی با زدن غلاف، به وسیله چوب ‌هایی، از میوه جدا می کنند. البته می توان برای جدا کردن هسته‌ها، از یک چاقو هم استفاده کرد.

کاربرد ها و محصولات حاصل از تمرهندی

از گوشت، هسته و آب تمرهندی به عنوان چاشنی و  برای مزه دار کردن غذا و خوراکی ها استفاده می شود. کنسانتره عصاره تمر هندی با خارج کردن پوسته و با استفاده از آب گرم و حل کردن بدست می‌آید. پالپ تمر هندی پودر شده در تولید انواع آبنبات و تافی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تمر هندی همچنین برای تهیه دسر، مربا، ترشی، شربت، بستنی، آب‌میوه، نوشیدنی، سس ها و برخی غذاها (مانند ترشی مخلوط با تمرهندی، مربای هویج با تمرهندی، تمرهندی پلو، ماهی شوریده با تمرهندی، خوراک مرغ با تمرهندی و…) کاربرد دارد.  از فرآورده‌های دیگر تمر هندی پکتین، اسید تارتاریک و پتاسیم بی تارتارات است که در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دانستنی های جالب در مورد تمرهندی

جالب است بدانید که تمر هندی در میان ساکنین ماداگاسکار، درختی مقدس و پادشاه درختان تلقی می‌شود.

• کتاب مرجع کامل ویتامین ها و مواد معدنی ترجمه شیوا دهقان
• وبسایت های محتوایی حوزه مواد غذایی
• وبسایت های محتوایی حوزه طب سنتی