نقد کردن چک | مراحل + نکات کاربردی | هرآنچه در سال 1402 باید بدانید

چک یکی از ابزارهای پرداخت در مبادلات تجاری است. در واقع، یک برگه چک می‌تواند جایگزین حجم بالایی از اسکناس بوده و در نتیجه سهولت داد و ستد را در پی خواهد داشت از طرف دیگر با استفاده از چک، موعد پرداخت به زمانی دیرتر قابل تعویق است. مزایایی این چنینی چک را به وسیله‌ای متداول در مبادلات تبدیل کرده است و در نتیجه مواردی پیش می‌آید که ما در ازای محصول یا خدمت فروخته شده به جای وجه نقد، چک دریافت می‌کنیم. پیچیدگی و سوء استفاده های رایج دراین نوع مبادله ، موجب تغییرات و اصلاحاتی در قانون آن شده است. قانون جدید چک در 13 آبان 1397 تصویب و از 20 دیماه 1399 به مرور در چند فاز اجرا شده است:

• از20 دیماه 1399 صدور و پشت ‌نويسی چک در وجه حامل ممنوع و ثبت انتقال چک در سامانه صياد جايگزين پشت ‌نويسی چک شد. ولی برگه هایی که قبلا صادر شده، با پشت نویسی قابل انتقال و نقد کردن است.
• کلیه فرآیند صدور، دریافت و انتقال چک باید در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت گردد، در غیر اینصورت چک قابلیت نقد شدن ندارد.
• از اوایل سال1400دسته چک‌های جدید با مدت اعتبارحداکثر3 ‌سال از زمان دریافت دسته چک و با درج شناسه یکتا (16 رقم) دراختیارمشتریان قرارخواهد گرفت که درهربرگه چک علاوه بر درج شناسه یکتا، عبارت (تاریخ صدور این برگه چک حداکثر تا تاریخ ….. معتبر است) نیز قید شده‌است.

حتما مطالعه کنید: چک الکترونیکی چیست

همانطور که می دانید برای استفاده از خدمات بانکی شامل دریافت وام و تسهیلات، دریافت دسته چک (طبق قانون جدید)، دریافت کارت پرداخت، دریافت کارت اعتباری، خرید اینترنتی، پرداخت قبوض، خرید شارژ، سپردن اموال قیمتی به صندوق امانات بانک، سرمایه گذاری، دریافت دستگاه پرداخت، دریافت درگاه پرداخت اینترنتی و بسیاری موارد دیگر لازم است که در یکی از بانک های کشور اقدام به افتتاح حساب بانکی به صورت حضوری یا آنلاین نمایید. 

برای آشنایی کامل با مدارک، پیش نیاز، مراحل و نکات نقد کردن چک در بانک صادر کننده و یا در بانک دیگر، این مطلب را (که طبق قانون جدید چک نوشته شده است) با دقت مطالعه و در بخش نظرات، تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.

مدارک و پیش نیاز برای نقد کردن چک عبارت است از:

• اصل چک معتبر: مطابق با تاریخ روز یا تاریخ روزهای گذشته
• اصل کارت ملی معتبر
• ورود اطلاعات چک در سایت و یا اپلیکیشن (برنامه کاربردی) سامانه صیاد: توسط صادر کننده

اول | بررسی اطلاعات در سامانه صیاد و اخذ چک

طبق قانون جدید چک برای صدور و دریافت چک باید روال زیر انجام شود:

• صادرکننده چک باید اطلاعات مربوط به تاریخ، مبلغ و هویت مشخصات گیرنده را بر روی برگه چک درج و در سامانه صیاد نیز ثبت نماید، سپس آن را به گیرنده چک تحویل دهد.
• گیرنده نیز باید با مراجعه به سامانه صیاد (اپلیکیشن یا وبسایت) و ارسال شناسه یکتا (کد 16 رقمی مندرج درسمت چپ چک های صیادی) از وضعیت چک و صاحب چک مطلع شود. در ادامه اعتبار صاحب چک به صورت رتبه بندی شده بر اساس یکی از رنگ های زیر اعلام می شود:
  • وضعیت سفید: صادرکننده چک فاقد هرگونه سابقه چک برگشتی بوده یا درصورت وجود سابقه، تمامی موارد رفع سوء اثر شده است.
  • وضعیت زرد: صادرکننده چک دارای یک فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 50 میلیون ریال تعهد برگشتی است.
  • وضعیت نارنجی:‌ صادرکننده چک دارای 2 الی 4 فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 200 میلیون ریال تعهد برگشتی است.
  • وضعیت قهوه ای: صادرکننده چک دارای 5 تا 10 فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 500 میلیون ریال تعهد برگشتی است.
  • وضعیت قرمز: صادرکننده چک دارای بیش از 10 فقره چک برگشتی یا بیش از مبلغ 500 میلیون ریال تعهد برگشتی است.
• در نهایت چنانچه مواردی که بر روی برگه چک ثبت شده، با اطلاعات ثبت شده در سامانه منطبق باشد، صحت چک را در سامانه اعلام نموده و چک را دریافت نماید.

بررسی های دانوما نشان می دهد روش های ثبت، استعلام و انتقال چک صیادی عبارت است از:

• روش اول- سامانه صیاد: مراجعه به سامانه صیاد از طریق سایت بانک مرکزی
• روش دوم- نرم افزار صیاد با نام ساد 24: این اپلیکیشن یا برنامه کاربردی از منابع معتبر قابل دانلود است
• روش سوم- اینترنت‌ بانک:‌ یا همان بانکداری الکترونیک برای هر بانک
• روش چهارم- اپلیکیشن‌ (برنامه کاربردی) بانک‌ها: که برای هر بانک قابل نصب درتلفن همراه هستند.
• روش پنجم- مراجعه حضوری: به شعبه‌های بانکی برای افرادی که دسترسی به اینترنت ندارند.
• روش ششم- ارسال پیامک: ارسال پیامک به سرشماره  701701 بانک مرکزی

دوم | مراجعه به بانک مورد نظر

پس از اینکه گیرنده مراتب تأیید چک را در سامانه صیاد انجام داد، می‌تواند برای نقد کردن آن به بانک مراجعه وآن را نقد کند یا به یکی از حساب های بانکی خود بخواباند.  برای نقدکردن چک می توانید به یکی از دو صورت زیر عمل کنید:

• مراجعه به بانک صادرکننده چک: شما می توانید به یکی از شعب بانک صادرکننده چک مراجعه نموده و در نهایت باید وجه چک را به صورت نقد دریافت و یا به یکی از حساب های خود در بانک های دیگر، حواله بین بانکی پایا و یا ساتنا نمایید.
• مراجعه به بانک دارای حساب: در حالت دیگر شما می توانید به یکی از بانک هایی که در آن حساب دارید مراجعه نمایید. در این حالت پس از تکمیل فرم ها و ارائه مدارک، بررسی های لازم انجام شده و چک را به حساب خود نزد آن بانک می خوابانید. در این حالت بررسی های لازم انجام شده و ظرف مدت زمان مشخصی، در صورت کفایت حساب صادر کننده، وجه چک به حساب شما واریز می شود.

سوم | تکمیل فرم وصول و ارائه مدارک

نوشتن چک

پس از اینکه نوبت شما رسید، ضمن مراجعه به باجه مورد نظر، با درخواست دریافت فرم وصول چک به مسئول باجه، مراحل زیر را باید انجام دهید:

• تکمیل فرم مخصوص وصول چک
• تکمیل مشخصات پشت چک: مشخصات خود را پشت چک بنویسید.
• ارائه مدارک و فرم: در نهایت فرم وصول چک و اصل چک را با اصل کارت ملی به تحویل‌دار ارائه دهید.
• گذاشتن چک به حساب شخص یا واریز به حساب: چنانچه قصد واریز چک به حساب بانکی نزد همان بانک را دارید لازم است یک فیش واریز به مبلغ چک نیز تکمیل کرده و به تحویل‌دار ارائه دهید.
• واریز چک به حسابی نزد بانکی غیر از بانک صاحب چک: در این حالت دو راه حل متداول است:
  • نخستین راه: تکمیل قبض پایا یا ساتنا (استفاده از شماره شبای بانکی حساب مقصد) به جای قبض واریز نقدی و تحویل به تحویل‌دار است. الیته در برخی بانک‌ها حتماً اول باید پول به یک حساب در بانک مبداء انتقال یابد و از آن به حساب مقصد انتقال یابد.
  • راه دوم: دریافت چک بین بانکی در وجه شعبه مشخص از بانک مقصد است. امکان استفاده از راه دوم هزینه دستمزد وصول آن در بانک مقصد نیز باید پرداخت گردد.

چنانچه در حساب صادر کننده چک مبلغ کافی برای وصول چک موجود نباشد، بانک موظف است نسبت به پرداخت وجه چک از محل موجودی قابل برداشت متعلق به صادرکننده چک در ساير حساب‌ های وی در همان بانک به ترتیب زیر اقدام کند:

• از قرض الحسنه پس انداز،
• حساب سرمایه گذاری کوتاه مدت،
• و حساب سرمایه گذاری بلندمدت

در صورت کافی نبودن وجه در حساب دیگر، تصمیم به برگشت زدن چک به میزان باقیمانده مبلغ آن را جهت پیگیری قضایی یا موکول کردن وصول چک به زمان دیرتر را به عهده شما می‌گذارد.

چهارم |  وصول چک و یا واریز به حساب

در نهایت چنانچه بانک صادرکننده و بانک مدنظر شما که در آن حساب دارید، متفاوت باشد، ظرف مدت زمان مشخصی، در صورت کفایت حساب صادر کننده، وجه چک به حساب شما واریز می شود.

برخی نکات بسیارمهم و کلیدی در خصوص نقدکردن چک عبارت است از:

• هر گونه خط خوردگی و اصلاح در تاریخ، مبلغ عددی و حروفی، صاحب چک و دیگر توضیحات موجب بی‌اعتباری چک می‌شود. البته قلم خوردگی‌های جزئی را با توضیح و امضای صاحب چک در پشت چک می‌توان اصلاح و معتبر کرد.
• چک معتبر تنها توسط شخصی که چک به نام او صادر شده باشد، قابل وصول است البته امکان انتقال چک از طریق ورود در سامانه صیاد به فرد ثالث وجود دارد، اما به خاطر برخی عواقب قانونی چندان توصیه نمی‌شود.
• مبلغ چک لازم است به صورت عددی به ریال و به صورت حروفی و در محل مربوطه درج شده باشد معمولاً معادل تومانی چک پشت سر مبلغ ریالی آن به حروف با قید معادل درج می‌شود. توجه فرمایید که در صورت درج هر یک از موارد عددی ریالی، معادل ریالی به حروف و نیز معادل تومانی در چک، تطابق آن‌ها نیز الزامی است و چنانچه این موارد رعایت نشود، تحویل‌دار بانک چک را معتبر نمی‌داند.
• درصورتی که تاریخ چک هم به صورت عددی و هم به صورت حروفی درج شده باشد همانند مبلغ چک، عدم تطابق آن‌ها موجب بی‌اعتباری چک می‌شود.
• بر اساس قانون جدید چک، تاریخ سررسید چک‌ها نمی‌تواند بیشتر از ۳ سال از زمان دریافت دسته‌چک باشد.مثلا اگر در سال 1400 دسته‌چکی را از بانک دریافت کنید، تاریخ سررسید برگه‌های آن، نمی‌تواند بیشتر از سال1403 باشد و بعد از این تاریخ،برگه های چک اعتبار نداشته و در سامانه هم ثبت نمی‌شود.
• بسته به قوانین بانکی و اینکه شعبه صادر کننده چک همان شعبه مراجعه شده باشد یا نه، در هنگام وصول چک تحویل‌دار بانک تقاضای مبلغی به عنوان کارمزد از شما خواهد کرد.
• یکی از نکات مهم قانون جدید چک این است که اگر شخصی چکی را صادر کند و در تاریخ سررسید آن در حساب خود وجه مورد نظر را نداشته باشد، مبلغ چک از سایر حساب‌های او ‌(به ترتیب از: قرض‌الحسنه‌ پس‌انداز،‌ حساب ‌سرمایه‌گذاری‌ کوتاه‌مدت ‌و‌ حساب‌سرمایه‌گذاری ‌بلندمدت) در همان بانک به دارنده چک پرداخت می‌شود.
• از دیگر نکات مهم قانون جدید چک، صدور اجراییه بدون طی تشریفات زمان‌بر قانونی است. در گذشته اگر کسی چک بلامحل صادر می‌کرد، لازم بود دارنده چک به دادگاه برود و با تنظیم دادخواست، دادگاه حکم توقیف اموال یا ممنوع‌الخروجی صادر کننده را بدهد، اما اکنون شخص می‌تواند بدون ثبت درخواست و حکم دادگاه، چکی را که گواهی عدم پرداخت دارد به دادگستری ببرد و دادگستری به راهنمایی رانندگی و ثبت اسناد دستور می‌دهد که راهنمایی و رانندگی، پلاک خودروهای مالک چک و ثبت اسناد هم سایر اموال صادر کننده چک را به نفع طلبکار ضبط کند.
• از سال ۱۴۰۰ با راه‌اندازی سامانه صیاد علاوه برامکان استعلام سوابق چک برگشتی، امکان استعلام چک‌های تسویه نشده صادرکنندگان (چک‌های در راه) نیز فراهم شده است.

اصطلاحات مهم در خصوص نقد کردن چک بر اساس قانون جدید عبارت است از:

• چک: طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت، چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه (بانک) دارد كلا یا بعضا مسترد يا به ديگري واگذار مي نمايد. بدین ترتیب می توان گفت چك وسیله استرداد و انتقال وجه تودیع شده یا استفاده از اعتبار مصوبه و موجود در یكی از بانكهای قانونی است كه معمولاً با استفاده از برگهای ویژه ای كه بانك محال علیه قبلاً در اختیار دارندگان حساب گذارده است به عمل می آید. بنابراین چك سند انتقال و وسیله مبادله پول است كه در این انتقال سه تن نقش دارند:
  • صادر‌كننده‌ چك یعنی كسی‌كه چك را نوشته و‌امضاء می‌كند ‌و به دست غیر ‌می‌دهد.کسی که چک عهده او صادر می شود (بانک)
  • بانك محال علیه یعنی بانك پرداخت كننده وجه مندرج در چك
  • ذینفع یا دارنده و یا دریافت كننده چك كه اغلب شخص ثالث، وگاهی صادركننده و دریافت كننده یكی هستند ( چك در وجه صاحب حساب‌)
• انواع چک:
  • چك عادی: چکی است که صاحب حساب آن را در وجه سایر افراد صادر می کند و گیرنده آن تضمینی جز اعتبار صادر كنندة آن ندارد .
  • چك تأیید شده: این چک ها از اعتبار پرداختی بالاتری برخوردارند ، زیرا بانک وجود وجه چک را در حساب تایید می کتد .
  • چک رمزدار بانکی: چکی است که به درخواست مشتری و در وجه یک شخص حقیقی یا حقوقی صادر می شود و امکان نقد کردن آن در شعبه صادر کننده وجود دارد.
  • چک رمز دار بین بانکی: چکی است که به تقاضای مشتری توسط بانک برای یکی از بانک های دیگر صادر می شود و شخص بعد از دریافت آن می تواند، حواله را به حساب خود بخواباند و نمی تواند در مقابل این نوع سند وجه نقد دریافت کند
  • چك مسافرتی: چکی است که توسط بانک صادر می شود و مبلغ چک بر روی آن درج شده است. و.جه آن در هریك از شعب آن بانك پرداخت می گردد.
  • چک الکترونیکی (دیجیتال): چک الکترونیک نوع جدیدی از چک است با سرعت، دقت و امنیت بیشتری در عملکرد و نقد شوندگی نسبت به چک‌های کاغذی . همچنین تمام قوانین چک کاغذی برای آن قابل اجراست و با امضای الکترونیکی اعتبار پیدا می‌کند.
• شناسه یکتا: کد 16 رقمی مندرج درسمت چپ چک های صیاد
• پایا: یک سیستم الکترونیکی جامع بانکی است که به بانک‌ها اجازه می‌دهد تمامی تبادلات بین بانکی مشتریان خود را به صورت الکترونیکی انجام دهند. مشتریان بانک‌ها با استفاده از سامانه پایا می توانند پول را از حساب خود به حسابی در بانک دیگر (بین بانکی) به صورت الکترونیکی حواله نمایند.
• ساتنا: ساتنا مخفف سامانه تسويه ناخالص آني مي باشد .در سامانه الكترونيكي ساتنا به مشترياني كه در بانك داراي يكي از انواع حساب (جاري، پس انداز و كوتاه مدت) مي باشند ، اين امكان را مي دهد که از طريق سامانه اينترنتي بانك حواله هايي با مبالغ بيش از يكصد و پنجاه ميليون ريال را به هر حسابي در هر بانكي انتقال دهند. وجوه حواله شده ساتنا حداكثر تا پايان وقت اداري درخواست حواله به حساب مقصد واريز مي‌شود و جايگزيني براي انواع چك‌هاي رمز‌دار بين بانكي و اسكناس و چك‌هاي مسافرتي است.
• در چک های الکترونیکی هم مانند چک‌های کاغذی، کسی که چک را می‌نویسد (یعنی همان صادرکننده) باید اطلاعات خواسته شده را وارد سامانه کند و درخواست خود را به صورت دیجیتال در قسمت تعیین شده در سامانه چک الکترونیکی ثبت کند تا ترمینـال‌های دستگاه، آن را به بانک انتقال دهند. دریافت‌کننده‌ هم باید اطلاعات چک الکترونیکی را به دقت مطالعه کرده و ثبت آن را تایید کند تا چک در قالب سپرده در اختیار بانک پرداخت‌کننده قرار بگیرد. زمانی که گیرنده درخواست نقد شدن چک را کند، بانک عامل بعد از تایید چک دیجیتال ثبت شده در سیستم، حسابی که مربوط به آن است را شارژ می‌کند تا پرداخت در زمان مقرر صورت بگیرد.

• مراجعه حضوری
• پایگاه اینترنتی بانک‌ها
• وبسایت های محتوایی در حوزه مالی و بانکی
• پایگاه اینترنتی بانک مرکزی