خانه » فرهنگی و هنری » عمومی در فرهنگی »
0
1,252
9 آبان 1399

مقدمه

سفالدر واقع نخستین محصول هنری و صنعتی مردمان اولیه و حاصل نیاز و شعور آدمی، در به کار گیری عوامل طبیعت است، و از آنجا که مواد اولیه آن شامل: خاک، آب، و آتش در سرزمین‌های محل سکونت بشر یافت می‌شده است، نشانه‌های تولید آن را در تمامی نقاط مسکونی انسان مشاهده می‌کنیم. در این مطلب، مراحل و نکات کلیدی انجام هنر سفالگری و ساخت ظروف سفال، ارائه می شود. امید است با رعایت این موارد تجربه خوبی از اجرای این هنر داشته باشید.

پیش نیاز و ملزومات

  • علاقه و تمایل

ابزار کار سفالگری برای آماده‌سازی مواد اولیه که به ۵ دسته زیر تقسیم بندی می‌شوند:

  • سنگ‌شکن: سنگ‌شکن‌ها که خود انواع و اقسام گوناگونی را شامل می شود، کار خرد‌‌ کردن سنگ‌ها را انجام می‌دهد.
  • آسیاب: ماشین‌آلاتی هستند که کار نرم و پودر‌‌ کردن موادرا بر عهده دارند.
  • همزن (Blunger): همزن‌ها، مخازنی به شکل استوانه با پروانه‌هایی برای هم‌ زدن مواد هستند. در این نوع دستگاه ‌ها که در برخی از کارگاه‌های سرامیک ‌سازی و سفالگری حرفه ای وجود دارد، مواد اولیه به همراه آب (درحد مورد نیاز) وارد دستگاه می‌شود و پس از انجام کار همزنی توسط پروانه‌ها به صورت دوغاب یکنواخت خارج می‌شود.
  • آهن‌رباها: کار جداساختن ناخالصی‌ها از مواد اولیه سرامیکی توسط آهن ‌رباها انجام می‌شود. لذا در مسیر حرکت و عبور مواد اولیه، آهن‌رباهایی قرار می‌دهند تا ناخالصی‌ها گرفته شود. این دستگاه در صورت راه اندازی یک گارگاه تولیدی استفاده می شود.
  • الک‌ها: کار الک جداسازی ذرات درشت از مواد اولیهدیگر است تا حتی‌المقدور مواد اولیه‌ای با ذرات یکنواخت برای کار تولید در اختیار باشد.
  • ورز دهنده‌ ها: کار آن یکنواخت کردن و هواگیری نسبی خمیرگل است ضمن آن‌که با متراکم ساختن بیشتر خمیرگل خاصیت شکل‌پذیری آن را افزایش می‌دهد. البته بدیهی است در شروع سفالگری و یا سفالگری هنری، ورزدادن در بسیاری مواقع به صورت دستی و ساده انجام می شود.

ابزار کار سفالگری برای شکل‌دهی بدنه و تولید محصول:

  • چرخ سفالگری: دستگاهی است که از چند جزء تشکیل یافته و در یک محفظهء گلی-آجری به شکل میزی که سه سوی آن بسته باشد، جای دارد. اخیرا دستگاه چرخ به صورت کلی از آهن ساخته می‌شود و قابلیت انتقال دارد. سفالگر بر روی جایگاهی که همچون نیمکتی کوچک در پشت چرخ تعبیه می گردد، می‌نشیند و بعد از چرخش چرخ، گلی را که می‌خواهد از آن سفالینه بسازد، بر روی صفحهء چرخ می‌کوبد.
  • دستگاه جیگر و دستگاه جولی: برای ساخت و تولید تعداد زیادی قطعه یا ظرف هم‌ سان و هم ‌اندازه از دستگاه‌هایی به نام جیگر و جولی استفاده می‌کنند. دستگاه جیگر، عبارت است از چرخی که برای شکل‌دادن قطعات بر روی قالب گچی محدب، طراحی شده است. بدین منظور قالب گچی به شکل محصول محدبی که ساخت آن به مقدار زیاد مد‌نظر است مثلأ بشقاب، ساخته می‌شود و بر روی آن نصب می‌شود.
  • ابزار تراش‌دهنده: در کارگاه‌ های سفال‌سازی سنتی کشورمان از تیغه‌ای فلزی و ضد زنگ تیزی به نام ماله برای تراش و پرداخت قسمت‌های اضافی بدنه خام استفاده می‌کنند. گفتنی است که در کارگاه‌ها و کارخانجات بزرگ تولید سفال و سرامیک، ابزارهای تراش‌دهنده متعدد و متنوع و در اشکال مختلفی بوده و در عمل هم می‌توانند نحوه استفاده متفاوتی داشته باشند ولی در نهایت کار همه این نوع ابزار تراش و پرداخت بدنه خام است.
  • ابزارهای شکل‌دهنده: ابزارهای ساده‌ای است از جنس چوب، فلز یا فیبر و غیره که به اشکال مختلف ساخته شده‌اند و برای شکل‌دادن خمیرگل و بدنه خام (عموماً برای مقعر و محدب‌کردن بدنه) از آن‌ها استفاده می‌شود.
  • قالب: صفحه چوبی یا سفالی گرد به اندازه سر چرخ ولی کمی نازک‌تر. هنگام کار قالب را روی سر چرخ می چسبانند و سفالینه های بزرگ (حدوداً به اندازه گلدان) را با قالب از روی سر چرخ بر می‌دارند و کنار می‌گذارند. سفالگر به تعداد زیاد قالب دارند؛ زیرا برای ساختن هر سفالینه یک قالب لازم است.
  • ابزارهای برداشت گل و کنده‌کاری روی بدنه: ابزارهایی با مفتول فلزی ضدزنگ و دسته‌های چوبی، پلاستیکی یا فلزی است که از آن‌ها برای کنده‌کاری و برداشت گل و در نهایت تزیین روی بدنه سفال یا سرامیک استفاده می‌کنند. و به تناسب حجم فعالیت کارگاه و نوع کارگاه و نوع کارهای تزیینی ممکن است دارای انواع و اقسام متفاوتی هم باشند.
  • سایر ابزارهای شکل دهی در سفالگری مانند سوزن، چرم، چاقو، مشته، کاردک، اسفنج، قلمو، سیم قطع کننده

ابزارهای سفالگری برای پخت سفال:

  • کوره یا گرمخانه


!
برای شروع سفالگری مخصوصا به عنوان یک هنر و نه یک حرفه، لازم نیست تمام تجهیزات فوق را تهیه نمایید.

مراحل اصلی

مرحله اول- تهیه مواد اولیه برای سفالگری
–

در ابتدا باید مواد اولیه را تهیه کرد:

  • خاک رس و یا گل رس آماده

بدیهی است چنانچه هنوز برخی از تجهیزات و ابزار سفالگری را که در بخش ملزومات اشاره شد نیز در اختیار ندارید، در ابتدا لازم است تهیه نمایید.


!
برای انجام پروژه های کوچک سفالگری می توانید گل رس را به صورت آمادهتهیه کنید.

مرحله دوم- آماده کردن گل رس
–

بررسی دانوما نشان می دهد برای آماده سازی گل رس روال زیر را دنبال کنید:

  • مخلوط کردن آب و گل: گل مورد استفاده در سفالگری، از خاک رس و آب تشکیل می شود. زمان افزودن آب به خاک رس باید دقت زیادی صورت گیرد تا گل مناسبی آماده گردد که نه خیلی رقیق باشد و نه خیلی غلیظ. چون هم گل رقیق و هم گل غلیظ از استحکام کافی برخوردار نیستند.
  • ورزدادن کامل گل رس: بعد از مخلوط کردن خاک رس با آب، گل تولید شده باید به حد کافی ورز داده شود. گل را مثل خمیر شیرینی ورز دهید و روی آن را با مشت بکوبید تا حباب های هوا که لا به لای ذرات گلوجود دارد از بین بروند.
  • استراحت دادن گل: در ادامه مدتی گل را بی حرکتدر جایی قرار دهید که در اصطلاح به آن خواباندن و استراحت گل می گویند. این کار را انجام دهید تا گل کمی نرم تر و حجیم تر شود.


!
بسیاری از سفالگران برای آنکه این فرآیند سریع تر انجام شود گل را در جای مرطوب و گرم قرار می دهند تا زود تر خشک شود. یکی از دیگر راهکار ها این است که به گل سرکه و نشاسته اضافه می کنند.


!
برای ساخت گل سفالگری خاک رس را با مقداری آب مخلوط کنیم. برای اینکار می توانید از ماشین های همزن و یا از دست استفاده کنید اما بهتر است از ماشین ها استفاده کنید تا مخلوط شما کاملا یک دست شود.

مرحله سوم- شکل دادن به گل رس
–

در ادامه نوبت به شکل دادن به گل رس است. وقتی که گل رس به حد کافی ورز داده شد و گل قوام کافی را به دست آورد، فرم دهی به گل رس را آغاز کنید. شکل دادن به گل رس، به دو صورت انجام می شود:

  • سفالگری و شکل دهی بدون چرخ: می توانید، گل آماده شده را هم با استفاده از روش های سفالگری بدون چرخ و هم سفالگری با چرخ، شکل دهید. در روش سفالگری بدون چرخ که شامل 3 روش (فشاری، فتیله ای و صفحه ای) است می توانید به آسانی ظروف یا مجسمه های ساده ای را آماده کنید.
  • سفالگری و شکل دهی با چرخ: سفالگری با چرخ نیازمند مهارت بیشتریاست و با این روش می توانید ظروف و آثار هنری پیچیده تری را به زیبایی بیافرینید. برای ساخت ظروف سفالی با استفاده از چرخ سفالگری، بعد از آنکه گل را حسابی ورز دادیم آن را روی دستگاه یا چرخ سفالگری قرار می دهیم و خودمان روی یک صندلی و پشت دستگاه می نشینیم و با پای راست، شروع به چرخاندن چرخ سفالگری می کنیم. حالا مقداری از گل را روی چرخ قرار می دهیم و با دستانمان شروع به شکل دادن به آنها می کنیم.

در نهایت بعد از اینکه با استفاده از چرخ، ظرف خود را به آن صورت که می خواهید شکل داده اید، به وسیله یک نخ آن را از بقیه گل ها جدا کنید و به مدت 24 ساعت در سایه قرار دهید تا زمانی که می خواهید ظرف را تزئین کرده و وارد کوره نمایید، ترک بر ندارد.


!
همیشه یک ظرف آب را کنار میز خود قرار دهید و برای اینکه این گل به دست شما نچسبد هر چند وقت یکبار دست خود را خیس کنید.


!
زمان فرم دادن به گل رس حتماً همه جای ظرف را با دقت بررسی نمایید تا کاملاً متوازن و برابر باشد. این کار باعث می شود، ظرفی که تولید می کنید از نظر زیبایی و استحکام مشکلی نداشته باشد.


!
در مرحله شکل دهی به گل، از سفالگری اگر می خواهید قطعه ی دیگری مانند دسته یا لبه را به ظرفی که ساخته اید متصل نمایید، مطمئن شوید که گل از نظر رطوبت و ثبات به گلی که ظرف را با آن تهیه کرده اید برابر باشد.

مرحله چهارم- تزئین ظرف سفالی در صورت نیاز
–

در ادامه پس از آنکه گل خشک شد، اگر تمایل به تزئین و لعاب کاری داشته باشید با استفاده از روش های زیر می توانید تزیین ظروف سفالی را انجام دهید. البته چنانچه تمایلی به تزئین ظرف سفالی نداشته باشید، بعد از خشک شدن آن را در کوره یا گرمخانه قرار دهید.

  • برجسته کاری: برجسته کاری به کمک قلم مو به وسیله مخلوط گل سائیده و کتیرا.
  • روش کنده کاری: در این روش با چاقو قسمت هایی را گود می کنند.
  • باسمه کاری: در این روش به وسیله مهر بر روی سفال نقش ایجاد می شود.
  • نقاشی کردن
  • استفاده از لعاب بر روی بدنه: برای زیباتر شدن ظرف سفالی تهیه شده آن را به لعاب آغشته می نمایند. پیش از اعمال لعاب بر روی ظرف باید مطمئن شوید که هیچ گرد و خاکی روی ظرف به جا نمانده باشد. از آنجا که لعاب رواناست در نتیجه پیش از این مرحله قسمت پایین ظرف سفالی را آغشته به مومنمایید تا از چسبیده شدن ظرف به کوره جلوگیری کند.

بعد از تزئین و کار نقاشی و لعاب کاری ظرف، دوباره ظرف را داخل کوره قرار دهید تا لعاب روی سفال کاملاً خشک شود. می توانید ابتدا روی ظرف را نقاشی کنید و سپس روی آن را با لعاب روشن بپوشانید.


!
در صورتی که احساس کردید، سطح ظرفی که ساخته اید صاف نیست آن را با استفاده از کاغذ سنباده صاف کنید. سپس گرد و غبار روی ظرف را به وسیله ی اسفنج مرطوب پاک کنید.

مرحله پنجم- پخت ظرف سفالی در کوره یا گرمخانه
–

در نهایت زمانی که ظرف سفالی مورد نظر را آماده شد، بعد از خشک کردن نوبت به پخت آن می رسد. در این مرحله از سفالگری ابتدا اطمینان حاصل کنید که ظرف مورد نظر تقریباً خشک شده باشد، سپسآن را داخل کوره قرار دهید. درجه حرارت کوره و زمان باقی ماندن ظرف درون کوره نسبت به شرایط و نوع ظرف متفاوت می باشد. در نهایت بعد از پختن ظرف سفالی، در هنگام بیرون آوردن ظرف از کوره حتماً از دستکش و انبراستفاده نمایید.


!
اگر به طور حرفه ای سفالگری را دنبال نمی کنید و به کوره دسترسی ندارید، با سرچ و پرس و جو ی کوره در شهر خود می توانید آن را برای پخت به نزدیک ترین مرکزی که کوره سفالگری دارد، بفرستید.

نکات کلیدی

  • در مرحله شکل دهی به گل، از سفالگری اگر می خواهید قطعه ی دیگری مانند دسته یا لبه را به ظرفی که ساخته اید متصل نمایید، مطمئن شوید که گل از نظر رطوبت و ثبات به گلی که ظرف را با آن تهیه کرده اید برابر باشد.
  • زمان فرم دادن به گل رس حتماً همه جای ظرف را با دقت بررسی نمایید تا کاملاً متوازن و برابر باشد. این کار باعث می شود، ظرفی که تولید می کنید از نظر زیبایی و استحکام مشکلی نداشته باشد.
  • برای آینکه فرآیند شکل دهی گل رس، سریع تر انجام شود گل را در جای مرطوب و گرم قرار می دهند تا زود تر خشک شود. یکی از دیگر راهکار ها این است که به گل سرکه و نشاسته اضافه می کنند.

لغات و اصطلاحات

  • سفال یا سفالینه: اصطلاح سفال و سفالینه، بنابر تعریف لغتنامه‌هاعموما به معنی اشیا ساخته شده از گل پخته هستند، مانند کاسه، کوزه، و غیره. همچنین سفالینه، سفال ساخته شده را می‌گویند. سفالیننیز شامل انواع اشیایی است که از سفال می‌سازند.

منابع و ارجاعات

 

نظرات کاربران

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دو × 5 =