بیماری اسهال چیست؟ | علائم، علل، پیشگری و درمان بیماری اسهال

اسهال (Diarrhea)، وضعیتی است که در آن فرد بیمار دست کم سه بار در روز دفع مدفوع روان یا مایع (با قوام شل) دارد. این حالت می ‌تواند چند روز به طول بینجامد و موجب کم ‌آبی بدن می ‌شود که در پی از دست دادن مایعات رخ می‌ دهد. این اتفاق رایج است و معمولا جدی نیست. بسیاری از افراد سالانه چند بار اسهال می ‌شوند که معمولا 2 تا سه روز طول می‌ کشد. با این حال، بعضی از افراد بیشتر به آن دچار می ‌شوند، چرا که ممکن است به سندروم روده تحریک ‌پذیر (IBS) یا سایر بیماری‌ ها مبتلا باشند. اسهال همانند یبوست، آپاندیسیت، هموروئید، شقاق، سنگ کیسه صفرا، ورم معده، سندروم روده تحریک پذیر، کبد چرب، زخم معده، رفلاکس معده، سلیاک، کولیت زخمی و … یکی از انواع بیماری های دستگاه گوارش بدن انسان است.

در این مطلب، شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری اسهال، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این بیماری به دست آورید.

انواع اسهال

روش ‌های مختلفی برای طبقه ‌بندی اسهال وجود دارد. در یکی از این روش ‌ها می ‌توانیم این بیماری شایع گوارشی را به صورت زیر طبقه ‌بندی کنیم:

• اسهال ناگهانی یا حاد: شایع ‌ترین نوع اسهال، اسهال آبکی و شلی است که به طور ناگهانی رخ می ‌دهد و یک تا 2 روز طول می ‌کشد. این نوع اسهال به درمان نیاز ندارد و معمولا پس از چند روز از بین می ‌رود.
• اسهال مداوم: این نوع اسهال معمولا برای چند هفته (2 تا چهار هفته) ادامه دارد.
• اسهال مزمن: اسهالی است که بیش از چهار هفته طول بکشد یا به طور منظم در یک مدت زمان طولانی به صورت دوره ‌ای ایجاد شود و از بین برود.
• اسهال‌ خوني‌ باكتريايي‌ (شيگلوز): يك‌ عفونت‌ باكتريايي‌ در لايه‌ هاي‌ سطحي‌ پوشاننده‌ جدار داخلي‌ روده ‌ها است. اين‌ بيماري‌ در اثر تماس‌ نزديك‌ فردي‌ است‌ و به‌ صورت‌ همه‌ گير رخ‌ مي ‌دهد. از زمان‌ ورود باكتري ‌ها تا ظهور علايم‌ 4-1 روز طول‌ مي‌ كشد.
• اسهال‌ مزمن‌ غيراختصاصي‌ دوران‌ كودكي‌: عبارت‌ است‌ از اسهال‌ (بيش‌ از 5 بار اجابت‌ مزاج‌ آبكي‌ يا شل‌ در روز) به‌ طور مزمن‌ در يك‌ كودك‌ سالم‌. این نوع اسهال در كودكان‌ 5/3-5/1 ساله‌ رخ‌ مي‌ دهد.

همچنین انواع اسهال در طب سنتی عبارتند از:

• اسهال صفراوی (گرم)
• اسهال دموی یا خونی
• اسهال بلغمی یا سرد و تر

علائم شایع اسهال

در صورت ابتلا به این مشکل، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:

• مدفوع شل یا آبکی
• نفخ شکم
• کرامپ
• حالت تهوع و استفراغ
• احساس نیاز فوری به اجابت مزاج
• ‌ناتواني‌ در كنترل‌ اجابت‌ مزاج

علائم جدی ‌تر اسهال شامل موارد زیر است:

• تب بالا
• وجود خون‌، مخاط‌، يا چرك‌ در مدفوع‌
• داشتن درد هاي‌ عضلاني‌
• کاهش وزن ناخواسته
• کمبود گلبول سفید (گاهي‌ در شروع‌ بيماری‌، شمارش‌ گلبول ‌های‌ سفيد كمتر از حد طبيعی‌ است‌)

علل بیماری اسهال

از دیدگاه طب سنتی علت ایجاد اسهال سرد این است که در اثر سردی شدید معده، مواد غذایی هضم نشده دفع می شود که به شدت متعفن و آبکی است. همچنین علت ایجاد اسهال گرم این است که معده کار می کند و غذای رقیق گرم و داغ از بدن دفع می شود. همچنین در طب پزشکی معمولا این مشکل به دلیل ویروسی که وارد روده شما می ‌شود، اتفاق می ‌افتد. بعضی از افراد به این وضعیت آنفلوانزای روده یا آنفلوانزای معده می ‌گویند. باکتری ‌ها هم می ‌توانند در ابتلا به این مشکل نقش داشته باشند. سالمونلا، کمپیلوباکتر، شیگلا و اشرشیاکلی از رایج‌ ترین باکتری ‌هایی هستند که می ‌توان به عنوان علت اسهال ناگهانی و حاد معرفی کرد.

عوارض احتمالی بیماری اسهال

از عوارض احتمالی بیماری اسهال می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابتلا به كم‌ آبي‌ بدن‌ (خصوصاً در كودكان‌)
• ورود باکتری ها از مجرای گوارش به خون (می توانند از این طریق ساير اعضاي‌ بدن‌ را درگير سازند، مثل‌ كليه ‌ها، كيسه‌ صفرا، كبد، قلب‌ و مفاصل)

شیوه تشخیص بیماری اسهال

در مرحله اول پزشک از شما درباره اینکه اخیرا چه غذایی خورده و یا نوشیده اید و همچنین چه دارو هایی مصرف می کنید، سوال خواهد کرد. همچنین شما را از نظر جسمی معاینه می ‌کند تا علائم کم ‌آبی یا درد شکم را بیابد. در ادامه تشخیص نیز آزمایش ‌های خاصی می‌ توانند به پزشک در شناسایی علت این مشکل کمک کنند، از جمله:

• آزمایش خون: برای کشف بیماری ‌ها یا اختلالات خاص
• آزمایش مدفوع: برای پیدا کردن باکتری یا انگل
• کولونوسکوپی: پزشک با یک لوله نازک و انعطاف‌ پذیر که به نور و یک دوربین کوچک مجهز است، داخل روده بزرگ را نگاه کرده و در صورت لزوم از آن نمونه ‌برداری می‌ کند. گاهی اوقات ممکن است به سیگموئیدوسکوپی نیاز داشته باشید که فقط قسمت انتهایی روده را بررسی می ‌کند.

درمان بیماری اسهال

درمان اسهال در طب سنتی می تواند به صورت زیر باشد:

• خوردن مواد غذایی زیر برای درمان اسهال صفراوی (گرم)، از نظر طب سنتی مفید هستند:
• خوردن انار ترش، خشخاش، گشنیز، غوره، سنجد، سیب ترش، شیر بز، برنج، ماست شیرین تازه و یا ماست کیسه ‌ای، آرد برنج بو داده، دوغ یا ماست و میوه آلبالو
• خوردن سماق (توجه داشته باشید که مصرف بیش‌ازاندازه آن باعث ضرر به معده و کبد شما می‌شود)
• مصرف قره ‌قروت بدون نمک
• خوردن میوه بالنگ همراه با عسل و مربا
• خوردن مواد غذایی زیر برای درمان اسهال بلغمی یا سرد و تر، در طب سنتی توصیه می شود:
• خوردن معجون زیره سبز، زیره سیاه و بلوط در سرکه (این موارد را خیسانده و بعد از سرکه خارج کرده و بعد از هر غذا یک قاشق مربا خوری میل کنید.
• خوردن مکرر مخلوطی از رب انار باکمی دارچین را تا قطع شدن اسهال رطوبتی ادامه دهید.
• خوردن مواد غذایی زیر برای درمان اسهال دموی یا خونی، در طب سنتی توصیه می شود:
• خوردن علف هفت‌ بند
• خوردن شیره به جای آب (برای این کار ۲۵ گرم تخم خرفه را در چهار لیوان آب بجوشانید و بعد از سرد شدن بنوشید)
• خوردن گل ختمی (یک قاشق مرباخوری از پودر ختمی را در یک لیوان شیر دم‌کرده و صاف‌کرده و میل کنید)
• نوشیدن بارهنگ، انیسون، دانه انار، خون سیاوشان (همه‌ ی مواد را آسیاب کرده و با شربت آب ‌لیمو میل کنید)

همچنین در درمان اسهال در طب جدید پزشکی، اگر این مشکل شما خفیف باشد ممکن است به دریافت هیچ دارویی نیاز نداشته باشید. بزرگسالان می ‌توانند برای درمان این مشکل موارد زیر را انجام دهند:

• خوردن قرص های بدون نسخه (مانند بیسموت ساب سالیسیلیات، لوپرامید، پوسته اسفرزه و هیوسین)
• نوشیدن حداقل شش تا هشت لیوان آب (نوشیدنی ‌هایی را انتخاب کنید که حاوی الکترولیت‌ بوده یا بدون کافئین هستند)

نکته: درمان های ارائه شده بر اساس منابع معتبر و صرفا جهت آشنایی با رویکرد درمان ارائه شده است. طبیعتا جهت درمان این بیماری لازم است به پزشک مراجعه نمایید.

شرایط مراجعه به پزشک در درمان بیماری اسهال

در صورت مشاهده علائم زیر حتما به یک پزشک فوق متخصص گوارش مراجعه کنید:

• گلو درد، سر درد، يا گوش‌ درد
• تنگي‌ نفس‌ يا سرفه‌ شديد
• بروز رگه‌ خون‌ در خلط‌ سينه‌
• ابتلا به درد يا تورم‌ شديد شكم‌
• داشتن خونريزي‌ گوارشي‌ از مقعد
• بروز درد در ساق‌ پا يا تمام‌ پا
• تورم‌ مفاصل‌
• تب بالا ((بالاتر از 38/3 درجه سانتی‌گراد) یا تبی که بیش از 24 ساعت طول بکشد)
• داشتن علايم‌ كم‌ آبي‌ بدن‌ (بي‌حالي‌، فرورفتگي‌ چشم ‌ها، كاهش‌ وزن‌ سريع‌ يا خشكي‌ پوست‌)

پیشگیری از ابتلاء به بیماری اسهال

برخی از موارد مهم که در پیشگیری از اسهال توصیه شده است، عبارت است از:

• جدا سازی مواد غذایی خام از مواد غذایی پخته
• اجتناب از مصرف غذا های دریایی خام
• شستشوی کامل و ضد عفونی کردن میوه ها و سبزیجات
• مصرف آب آشامیدنی بهداشتی
• پرهیز از مصرف غذا های تاریخ گذشته
• جدا نگه داشتن ظرف غذای حیوانات خانگی
• تمیز نگه داشتن و ضد عفونی کردن ظروف و وسایل آشپزخانه
• تمیز نگه داشتن و ضد عفونی کردن سطوح مختلف سرویس بهداشتی و حمام
• شستن مرتب دست ها با آب گرم و صابون (پس از هر بار دستشویی رفتن و همچنین قبل از تهیه و صرف غذا)

شیوع بیماری اسهال در جهان

این بیماری در کشور های در حال توسعه شیوع بیشتری دارد. در این کشور ها، کودکان به‌ طور متوسط ۳ بار در سال اسهال می‌ گیرند. همچنین از سال ۲۰۱۲، در سطح جهان، این بیماری دومین عامل رایج مرگ و میر در کودکان زیر پنج سال است.

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه بیماری اسهال عبارت است از:

• کرامپ: چنگه یا دل پیچه، حالت انقباض دردناک و ممتد ماهیچه است. این انقباض عضلانی معمولاً دردناک و ناخوشایند است. در اصطلاح پزشکی به آن کرامپ عضلات می ‌گویند.

• وبسایت درمانگران ایران
• وبسایت درمانکده
• وبسایت طبایع
• کتاب مزاج شناسی (به همراه نسخه های استاد خیراندیش)
• ویکی پدیا