گلپر چیست | طبع، خواص، عوارض، شیوه مصرف، شیوه نگهداری و کاربردها

گلپر گیاهی معطر، گلدار و از خانواده چتریان است. این گیاه در مناطق مختلفی از نیمکره شمالی می روید و بومی ایران نیز است و در ناحیه‌های مرطوب کوهستانی ایران و مناطقی مانند شهرستان شفت و تالش استان گیلان می‌روید. همه گونه‌های سرده گلپر معطر هستند و برخی گونه‌ها در آشپزی ایرانی به‌عنوان ادویه کاربرد دارد به عنوان مثال پودر گلپر را می توان روی عدس، باقلای پخته و دیگر حبوبات، انواع سوپ ها، خورشت ها، سیب زمینی پختهو روی انار دانه شده پاشید. دانه های گلپر بسیار نازک بوده و دارای طعم تند و معطر است گونه‌های دیگری از گلپر (مثل گونه کاندیکانز) در صنعت داروسازی و همچنین طب سنتی کاربرد دارد. از نظر طب سنتی، طبع گلپر گرم و خشک است. در این مطلب؛ پیشینه، خواص و ویتامین ها، عوارض، شیوه درست مصرف، شیوه نگهداری و کاربردهای گلپر ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از گلپر به دست آورید.

تاریخچه و پیشینه گلپر

گیاه Heracleum persicum یا گلپر (علف پارسی) به ‌صورت وحشی در نواحی کوهستانی مرطوب رشد می‌کند. گلپر در اوایل قرن نوزدهم به  اسکاندیناوی برای مصارف تزئینی برده شد و اکنون در نروژ و سوئد گیاهی متداول است. در بختیاری کرسم یا کرسو نام دارد و به کباب می‌ پاشند و آن را در ترشی می‌ریزند. در مازندران، این گیاه کولیک نامیده می‌شود و همراه با باقلای پخته به‌عنوان ادویه استفاده می‌شود.

مزاج، طبع و مصلح گلپر

طبع و مطلحات گلپر عبارت است از:

• طبع گلپر: گرم و خشک
• مطلحات گلپر: خیساندن در سرکه، بوئیدن کافور و یا گلاب، تخم خیار، تخم خربزه، صمغ عربی، شربت انار و سکنجبین؛ مصلح و بهبود دهنده خواص و مزاج گلپر هستند.

ترکیبات، ویتامین ها و مواد معدنی گلپر

در مورد ترکیبات مغذی گلپر اطلاعات زیادی در دسترس نیست. براساس برخی منابع، گلپر دارای ویتامین E و برخی مواد معدنی است.

فواید دارویی و درمانی گلپر

فواید گلپر عبارت است از:

• مفید برای کلیه: گلپر ادرار آور است و موجب افزایش ادرار و دفع سموم بدن می‌شود. همچنین مصرف گلپر برای عملکرد درست کلیه در آقایان نیز بسیار مفید و موثر است
• بازکننده قاعدگی: در طب سنتی گیاه گلپر به عنوان یکی از گیاهان دارویی برای باز شدن قاعدگی شناخته می شود
• تسکین دهنده التهاب پوست: استفاده از گلپر در حمام به تسکین التهاب و پوست کمک کرده و باعث نرمی و لطافت پوست شود. همچنین حمام گلپر می‌تواند موجب درمان اگزما شود. برای درمان زخم های پوستی نیز می‌توان از گلپر مصرف کرد. گیاه گلپر همچنین برای درمان آکنه نیز مفید است
• تقویت کننده مو: یکی از خواص گلپر، افزایش متابولیسم بدن است که باعث می‌شود مواد مغذی که برای رشد مو لازم هستند در بدن ذخیر و حفظ شوند. گلپر غنی از ویتامین E، برخی مواد معدنی و آنتی اکسیدان‌ها است که این مواد موجب تحریک جریان اکسیژن و جریان خون در پوست سر می‌شود. گیاه گلپر همچنین به بازسازی مو‌های آسیب دیده و کاهش ریزش مو کمک می کند
• تقویت کننده حافظه: یکی از علل ضعف حافظه، غلبه سردی به مغز است‌. طبع گلپر گرم است و با نوشیدن چای گلپر می‌توان بر سردی مغز غلبه کرد. پس از مصرف گلپر، به طور کاملا مشخصی تقویت حافظه احساس می شود. همچنین دود گلپر برای تقویت حافظه و افزایش کارکرد مغز موثر و مفید است
• بهبود مشکلات عصبی: در طب سنتی، گلپر را برای درمان صرع، عفونت‎های عصبی و رفع ناراحتی‌های عصبی تجویز می‌کنند
• بهبود مشکلات ریه: از دیگر خواص گلپر، کمک به درمان مشکلات ریوی و تنفسی است. مصرف گلپر به صورت دم‌کرده به درمان سرماخوردگی کمک می کند. همچنین گلپر خواص درمانی در مقابله با اختلالات و عفونت‌های ریوی دارد. گلپر خلط آور و ضد احتقان است. گیاه گلپر به عنوان شل کننده تنفسی بافت ریه به آزاد شدن احتقان کمک می‌کند
• مقوّی معده: تقویت معده یکی دیگر از خواص گلپر است. گلپر از بروز رفلاکس معده و تهوع جلوگیری می‌کند. اسانس دانه‌های گلپر برای معده خاصیت ضد میکروبی دارند. ترکیب گیاه گلپر و انار موجب پاک شدن میکروب‌ها از معده می‌شود
• ضد نفخ: گلپر، خاصیت ضد نفخ دارد. چای گلپر برای تخلیه گاز روده بسیار مفید بوده و نوشیدن دمنوش گلپر و جویدن ساقه گلپر، نفخ شکم را درمان می‌کند

عوارض، مضرات و موارد منع مصرف گلپر

با وجود خواص مفیدی که گلپر دارد، مصرف زیاد آن عوارضی را در پی خواهد داشت. این عوارض عبارتند از:

• عصاره گیاه گلپر سمی بوده و در صورت تماس با پوست، باعث ایجاد حساسیت به نور خورشید می شود و فرد خارش، قرمزی و اگزما را تجربه خواهد کرد. برخی افراد نیز ممکن است دچار سوختگی درجه سوم شوند
• برای خانم های باردار مصرف بیش از ۲ گرم گلپر در روز، به خصوص در ۳ ماهه اول بارداری مجاز نیست، زیرا باعث سقط جنین می‌شود
• مایعات موجود در برگ گیاه گلپر، مواد شیمیایی خاصی دارد که برای پوست مضر است. در صورت تماس با آن بلافاصله باید دست ها شسته شوند
• مصرف زیاد گلپر، موجب تپش قلب می شود
• زیاده روی در مصرف گلپر، باعث آسیب و نارسایی مثانه و روده‌ها و یبوست در افراد گرم مزاج می‌شود. در این مواقع بهتر است گلپر همراه با غذاهای آبکی و با احتیاط مصرف شود
• باعث سردرد در گرم مزاجان می‎شود که در این موارد، بوییدن گلاب می‌تواند به رفع سردرد کمک کند

شیوه درست مصرف کردن گلپر

گلپر به صورت پودر و یا دمنوش و شربت مورد استفاده قرار می گیرد. برای مثال پودر گلپر را روی بعضی مواد غذایی میریزند تا طعم و بو و طبع غذا بهتر شود. همچنین از دم کرده گلپر، نوشیدنی های مفیدی مانند دمنوش چای گلپر، دمنوش گلپر و پونه؛ و شربت  گلپر درست می کنند.

شیوه درست نگهداری گلپر

شیوه درست نگهداری عبارت است از:

• دانه های گلپر را می توانید تا 2 الی 3 سال نگهداری کنید، در حالی که پودر گلپر تنها به مدت 6 ماه قابل استفاده خواهد بود
• گلپر را در مکان تاریک، به دور از نور مستقیم خورشید و خشک و خنک قرار دهید
• توصیه می شود دانه های گلپر را در زمانی که می خواهید آن را مصرف کنید، پودر نمایید. در صورتی که زمان زودتری دانه های گلپر را پودر کنید، اسانس آن تبخیر شده و علاوه بر از دست دادن خواص خود، زمان نگهداری آن نیز کاهش پیدا می کند
• اندازه ظروفی که گلپر درون آن ها قرار می گیرد، بهتر است در همان اندازه میزان گلپر باشد؛ زیرا هوای اضافی موجود در ظرف می تواند باعث اکسیده شدن گلپر شده و خواص و بوی این گیاه را تغییر دهد
• اگر قصد نگهداری دانه های گلپر را دارید، پیشنهاد می شود از نگهداشتن آن ها در ظروف پلاستیکی خودداری کنید. بهترین ظروف برای نگهداری گلپر، ظروف شیشه ای با درب بسته هستند.

کاربرد ها و محصولات حاصل از گلپر

گلپر به صورت پودر (به عنوان ادویه) و یا دمنوش و شربت مورد استفاده قرار می گیرد. از گلپر برای عطر و طعم دادن و بهبود طبع بعضی مواد غذایی مانند سیب زمینی پخته، انار، باقالا پخته، عدسی، ترشی لیته بادمجان و … استفاده می شود. همچنین از دم کرده گلپر، نوشیدنی های مفیدی مانند دمنوش چای گلپر، دمنوش گلپر و پونه؛ و شربت  گلپر درست می کنند. همچنین گلپر کاربردهای دارویی و درمانی نیز دارد. طبیبان گیاهی معاصر داروهایی که از این گیاه به ‌دست‌آمده است (به‌خصوص روغن استخراج‌شده از گلپر) را به‌عنوان آنتی‌اکسیدان قوی و عامل ضد تشنج تجویز می‌کنند. علاوه بر این، عصاره هیدروالکلی به‌ دست‌آمده از این گیاه به خواص قدرتمند ضد درد و ضدالتهاب و مفید در مقابل انواع مختلف دردها و تورم‌ها شناخته‌شده است. علاوه بر این، عصاره گلپر از خواص آرام بخشی، بی‌حس‌کننده و شل کنندگی عضلات برخوردار است که این ویژگی در رفع اسپاسم و گرفتگی ‌ها، تشنج و حمله مفید است.

• وبسایت های محتوایی حوزه مواد غذایی
• وبسایت های محتوایی حوزه طب سنتی