بیماری رفلاکس معده چیست؟ | راهنمای جامع علائم، علل، پیشگری و درمان بیماری رفلاکس معده

رفلاکس معده یا بازگشت اسید به مروی یا واشاریدگی معده‌ ای مروی یا رفلاکس گاستروازو فاژیال (Gastroesophageal reflux disease) ، که در میان مردم به نام ترش کردن شناخته می ‌شود، به معنی آسیب‌ های موکوسی و نشانه ‌های مزمن در اثر بازگشت غیرعادی محتویات و اسید معده به مری است. رفلاکس معده همانند اسهال، یبوست، هموروئید، شقاق، سنگ کیسه صفرا، آپاندیسیت، ورم معده، سندروم روده تحریک پذیر، کبد چرب، زخم معده، سلیاک، کولیت زخمی، دیورتیکولیت، پانکراتیت، سیروز کبد، پولیپ روده بزرگ، انسداد روده و … یکی از انواع بیماری های دستگاه گوارش بدن انسان است.

در این مطلب، شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری رفلاکس معده، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این بیماری به دست آورید.

انواع بیماری رفلاکس معده

رفلاکس معده انواع مختلفی دارد که در ادامه به بررسی آن‌ ها می ‌پردازیم:

• رفلاکس کلاسیک: در رفلاکس کلاسیک، محتویات معده به حلق نمی‌‌ روند و صرفاً به مری بر می‌گردند. از علائم رفلاکس کلاسیک می ‌توان به سوزش معده یا همان سوزش سر دل اشاره کرد.
• رفلاکس حنجره ای-حلقی: رفلاکس حنجره‌ای-حلقی (LPR) که به رفلاکس پنهان یا رفلاکس خاموش شهرت دارد، شبیه رفلاکس نوزادی است با این تفاوت که نوزاد توانایی خارج‌کردن محتویات معده از دهان را ندارد و دوباره آن ها را فرو می ‌برد. علت اینکه به آن رفلاکس خاموش گفته می ‌شود هم این است که عمدتاً با سوزش سر دل همراه نیست، در نتیجه تشخیص آن دشوار است. از علائم رفلاکس خاموش می ‌توان به گرفتگی صدا، سرفه، لارنژیت، احساس ترشح پشت حلق و مشکل بلع اشاره کرد. اگر بزرگسالان مبتلا به رفلاکس حنجره‌ای – حلقی درمان نشوند، تار های صوتی‌ شان آسیب می ‌بیند و در بلند مدت به ذات ‌الریه، سرفه مزمن، لارنژیت، اختلال تنفسی و بوی بد دهان و پوسیدگی دندان ختم می ‌شود. خطر ابتلا به سرطان حنجره در این افراد نیز بیشتر است. نوزادان مبتلا به رفلاکس خاموش هم اگر درمان مناسب دریافت نکنند اختلال در عملکرد شیپور استاش، عفونت مزمن گوش میانی، زخم تار های صوتی می ‌شوند.
• لارنژین رفلاکس: افرادی که در طولانی ‌مدت از این بیماری رنج می ‌برند و اسید معده‌ شان وارد حلق و گلو می ‌شود دچار لارنژیت مزمن می‌ شوند. در واقع این نوع از لارنژین رفلاکس از عوارض رفلاکس حلقی – حنجره‌ ای است که اسید معده را به سمت حلق و حنجره بر می‌ گرداند.

علائم شایع بیماری رفلاکس معده

علائم رفلاکس معده برحسب اندام و عضوی که تحت تأثیر اسید معده قرار می‌ گیرد، متفاوت است. همه‌ انسان‌ ها علائم یکسانی را تجربه نمی‌ کنند. علائم رفلاکس معده از خفیف به شدید دسته ‌بندی می ‌شوند. علائم خفیف رفلاکس معده عبارتند از:

• سوء هاضمه و اختلال در گوارش غذا
• بوی بدن د هان
• سرفه خشک
• نفخ و آروغ
• ترش کردن (تا جایی که بیمار طعم تلخی یا ترشی در دهان و گلو می ‌کند)
• احساس سیری (حتی اگر چند ساعت از آخرین وعده غذایی گذشته باشد)
• گرفتگی صدا و تحریک تار های صوتی

و علائم شدید و خطرناک رفلاکس معده شامل موارد زیر می شود:

• احساس درد سر معده یا سوزش معده
• افزایش بزاق د هان
• آسیب به دندان و مینای دندان
• ابتلا به التهاب و عفونت ریه (به‌ دلیل ورود اسید معده به ریه است)
• احساس درد و خلط گلو (گاهی همراه با سکسکه طولانی است)
• احساس ضعف و بی ‌حالی، تنگی نفس، حالت تهوع و استفراغ
• ابتلا به آسیب دیدگی مری (ناشی از درد شدید که به اندام های فوقانی زده و باعث درد در قفسه سینه و پشت قلب هستند)

همچنین علائم رفلاکس معده در کودکان نیز عبارتند از:

• استفراغ
• سرفه
• گریه های مکرر
• کاهش اشتها و وزن
• مشکلات تنفسی

از علائم شایع این معضل در بارداری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سوزش سر دل و سوزش در سینه و گلو
• حالت تهوع و استفراغ
• احساس طعم اسید در د هان
• بلع دردناک
• معده درد
• گرفتگی صدا

علل بیماری رفلاکس معده

علت رفلاکس معده در طب سنتی این است که در معده باید یک مقدار رطوبت وجود داشته باشد تا غذا را بتواند هضم کند؛ رطوبت باید متناسب باشد. این رطوبت بلغم معده است. اگر از حد خودش بیشتر شود، طبیعت واکنش نشان می دهد و دفع میکند و رفلاکس معده اتفاق می افتد. (رفلاکس یعنی انسداد دفع مواد اضافی که در معده وجود دارد و اگر بخواهیم این اتفاق نیفتد باید سطح رطوبت معده را به حد متناسب کاهش دهیم(. در طب جدید هرچند علت اصلی به وجود آورنده ی آن در بسیاری موارد نا شناخته است اما از علت های دیگری که موجب رفلاکس معده می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• زمینه ارثی والدین
• مصرف لبنیات
• مصرف الکل
• خوردن مرکبات (نارنگی، گوجه فرنگی، پرتقال و..)
• خوردن قهوه، نسکافه، چایی و شکلات
• نوشیدن نوشابه های گازدار
• مصرف دخانیات توسط مادر باردار و شیرده
• خوردن ادویه جات و غذای تند
• استفاده از مواد افزودنی و نگهدارنده
• مصرف برخی آنتی‌ بیوتیک ها (مانند آزیترومایسین)

علت رفلاکس معده در نوزادان نیز که به آن رفلاکس اسید در نوزادان هم می ‌گویند، بازگشت محتوای معده در فاصله کوتاهی پس از غذا خوردن است. معمولاً این مشکل در نوزادان با افزایش سن کمتر می‌ شود و نهایتاً تا ۱۸ ماهگی طول می ‌کشد. اگر پس از ۱۸ ماهگی همچنان نوزاد ریفلاکس داشته‌ باشد، غیرطبیعی است و می‌ تواند نشانه وجود مشکلات جدی ‌تری مثل آلرژی، انسداد یا بیماری ریفلاکس معده به مری باشد.

خانم های باردار نیز معمولاً از سوزش سر دل رنج می ‌برند که علی‌ رغم بی ‌خطر بودن، کمی اذیت‌کننده است. بارداری باعث تغییر در میزان هورمون‌ های بدن شده و هورمون پروژسترون بیشتری تولید می ‌شود. هر چند که افزایش هورمون پروژسترون باعث شل ‌شدن ماهیچه های رحمی می ‌شود، اما ترشح اسید معده و احساس سوزش هم به‌ دنبال دارد. به ‌طور کلی این مشکل در بارداری پس از گذشت چند ماه سروکله ‌اش پیدا می ‌شود. به خصوص اگر در بارداری اول این مشکل را داشتید، احتمال رفلاکس در بارداری های بعدی بیشتر می ‌شود.

عوارض احتمالی بیماری رفلاکس معده

 GERD یا همان رفلاکس معده در مری به آسیب هایی منجر خواهد شد، از جمله این آسیب ها عبارت است از:

• زخم در محل اتصال معده و مری: در اثر ورم کردن مری، بافت برون پوش آن دچار بافت مردگی می ‌شود و به زخم منجر می ‌شود.
• تنگی مری: به صورت مقاوم است که تورم مری که از رفلاکس ایجاد می‌شود، منجر به تنگی می شود.
• مری بارت: تغییر بافت یا تبدیل بافت مری انت هایی به سمت سلول های پوشاننده دیواره روده.
• سرطان مری: بخش کوچکی از افراد مبتلا به مری بارت را مبتلا می کند.
• فرسایش دندان: مینای دندان، بیماری لثه یا سایر مشکلات دندانی را ایجاد می کند.
• آسم، سرفه مزمن یا سایر مشکلات تنفسی: ممکن است در صورت وارد شدن اسید معده به ریه ها ایجاد شود.

شیوه تشخیص بیماری رفلاکس معده

روش های زیر برای شناسایی و تشخیص این بیماری توصیه می شوند:

• بلع باریم
• آندوسکوپی
• تست‌ های آزمایشگاهی
• آزمایش مانومتری و امپدانس مری
• آزمایش دستگاه گوارش فوقانی
• آزمایش پروب اسید سرپایی
• عکس ‌برداری با اشعه ایکس

شایان ذکر است تفاوت سوزش سر دل و رفلاکس معده در این است که سوزش سر دل که زیر قفسه سینه احساس می ‌شود، بیشتر از آنچه که بیماری باشد، نشانه ی بیماری است. اما رفلاکس معده بیماری است که به مری آسیب می‌ زند و سوزش سر دل یا سوزش معده از نشانه های شایع آن محسوب می ‌شود. اما اگر سوزش معده به خاطر برگشت اسید معده به مری یا همان رفلاکس باشد، آن وقت یعنی به بیماری رفلاکس معده مبتلا هستید. یادتان باشد که سوزش دل لزوماً همیشه به‌ خاطر رفلاکس نیست، گاهی بیماری های دیگری هم باعث ایجاد احساس سوزش سر دل می ‌شوند.

درمان بیماری رفلاکس معده

یکی از موثر ترین روش‌ های پیشگیری و درمان رفلاکس معده، تغییر سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی است. درمان با توجه به وضعیت بیمار متفاوت می باشد. برخی از روش‌ های درمان رفلاکس معده در طب سنتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خورن سرکه سیب: یکی از مؤثر ترین روش‌ های درمان خانگی این بیماری، سرکه سیب است که با متعادل کردن اسید معده به هضم غذا کمک می‌کند. مصرف ۱ تا ۲ قاشق چای‌ خوری سرکه سیب با ۱ لیوان آب گرم حدود ۳۰ دقیقه پیش از غذا برای درمان این بیماری توصیه می‌شود.
• خوردن آلوئه ورا: خاصیت ضدالت هابی آلوئه‌ ورا روی رفع الت هاب و تسکین عوارض این بیماری تأثیر می‌گذارد. ۲۰ دقیقه پیش از هر وعده غذایی، ۱/۴ لیوان آب آلوئه ‌ورا بنوشید (زیاده‌ روی در خوردن آن به علت داشت اثر ملین جایز نیست).
• مصرف ریشه شیرین بیان: خاصیت درمانی ریشه شیرین بیان باعث نرم شدن غشا های مخاطی و کاهش التهاب معده می‌ شود. می‌توانید از پودر ریشه شیرین بیان یا قرص های مکمل شیرین بیان استفاده کنید.
• مصرف رازیانه: داروی گیاهی که برای رفع اسپاسم معده و هضم بهتر توصیه می‌شود. جویدن نصف قاشق چای‌ خوری دانه رازیانه بعد غذا خاصیت ضد التهابی دارد. مصرف ۲ تا ۳ بار دمنوش رازیانه در طول روز هم برای درمان این بیماری مفید است.
• خوردن زیره: مصرف زیره باعث کاهش ویژگی اسیدی معده و گاز معده می ‌شود. ۱ قاشق چای‌ خوری دانه زیره را با ۱ لیوان آب بجوشانید و بعد از ۵ دقیقه صاف کنید. مصرف این دمنوش بعد از وعده های غذایی باعث بهبود گوارش می ‌شود.
• مصرف جوش شیرین: آنتی‌ اسید طبیعی که سوزش معده ناشی از اسید معده را به‌ سرعت کاهش می ‌دهد. یک قاشق چای‌ خوری را با یک لیوان آب مخلوط کنید و بنوشید. بیماران مبتلا به فشار خون بالا مجاز به مصرف این ترکیب نیستند. به‌‌ علاوه اینکه مصرف آن برای بلند مدت تجویز نمی ‌شود.
• آدامس خوردن: 30 دقیقه بعد از خوردن غذا، آدامس‌ بدون قند بخورید تا از عوارض این بیماری در امان بمانید. جویدن آدامس باعث ترشح بزاق دهان می‌ شود و به ‌خاطر ویژگی قلیایی ‌اش، سوزش معده را برطرف می‌کند. بهتر است سراغ آدامس‌ های نعنایی نروید، چرا که ویژگی اسفنکتر مری را کاهش داده و این بیماری بیشتر می‌شود.
• مصرف گل ختمی: 2 قاشق ریشه گل ختمی خشک را با ۱/۴ لیوان آب ترکیب و صبح روز بعد میل نمایید.
• مصرف گیاه نارون: اثر آرام‌ بخش و ضد الت هابی نارون آن را در زمره گیاهان دارویی تسکین ‌دهنده این معضل قرار می ‌دهد. کافی است ۲ قاشق غذا خوری گیاه نارون پودر شده را با ۲ لیوان آب جوشیده، ترکیب کرده و روزی ۳ بار میل کنید. وقتی اسید معده بهبود پیدا کند، سرفه های شما نیز کاهش پیدا می‌کند و تنگی نفس بهتر می‌شود.
• مصرف آویشن: یکی از بهترین کاربرد هایی که آویشن دارد، درمان بازگشت اسید معده است. می‌توانید با استفاده از پودر آویشن رفلاکس اسید معده را بهبود ببخشید.
• نوشیدن عرق زنیان: عرق زنیان یکی از آن مواد طبیعی است که می ‌تواند میزان اسید معده را کاهش دهد. یکی دیگر از فوایدی که عرق زنیان دارد، این است که هضم غذا را آسان می‌کند. همچنین از فواید دیگر این عرق این است که می ‌تواند نفخ و سوء‌ هاضمه را کاهش دهد.
• خوردن دارچین: خاصیت ضد ‌اسید معده بودن دارچین به بهبود هضم و گوارش غذا کمک می‌کند. به ‌‌علاوه اینکه مصرف چای دارچین برای درمان اسیدی شدن معده و رفع عفونت های دستگاه گوارش توصیه می‌ شود.
• خوردن بارهنگ: مقداری عسل، 1 لیوان عرق نعنا و 1 قاشق چای خوری تخم بارهنگ، این مواد را با هم مخلوط کنید. این دمنوش سوزش معده‌ ی شما را به طور چشمگیری کاهش می ‌دهد.

همچنین برای درمان در طب جدید پزشکان به بیمارانی که مشکل ریفلاکس اسید معده دارند، دارو های بدون نسخه ‌ای مانند دارو های زیر را تجویز می‌کنند:

• آنتی اسید ها
• مسدود کننده‌ های گیرنده H2
• مهار کننده‌ های پمپ پروتون (PPI) (البته در بعضی موارد، ممکن است مسدود کننده‌ های گیرنده H2 یا PPI قوی‌ تری نیز تجویز کنند مانند پنتوپرازول و امپرازول).

شرایط مراجعه به پزشک در درمان بیماری رفلاکس معده

در صورت داشتن علائم زیر حتما به پزشک مراجعه شود:

• در صورت داشتن درد در قفسه سینه به ویژه اگر دچار تنگی نفس یا درد در ناحیه فک یا بازو نیز هستید (زیرا این‌ ها ممکن است علائم و نشانه های حمله قلبی باشد).
• اگر علائم رفلاکس معده را به صورت شدید یا مکرر تجربه کردید.
• اگر بیش از دو بار در هفته از دارو های بدون نسخه برای درمان سوزش معده استفاده کرده ‌اید و همچنان بهبود نیافته ‌اید.

پیشگیری از ابتلاء به رفلاکس معده

برخی از موارد مهم که در پیشگیری از رفلاکس معده توصیه شده است، عبارت است از:

• وعده‌ های غذایی خود را کوچک کنید،
• لباس و کمربند تنگ نپوشید،
• پس از خوردن غذا بلافاصله دراز نکشید،
• از مصرف غذا های ترش پرهیز کنید،
• در صورت داشتن اضافه وزن، به فکر کم کردن وزن خود باشید.

شیوع رفلاکس معده در ایران

بررسی سیستماتیک مطالعات نشان داده که که بروز رفلاکس در دهه‌ های اخیر افزایش یافته و اگر این روند ادامه پیدا کند، ممکن است به سرعت عوارض جدی رفلاکس معده را افزایش داده، کیفیت زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار دهد و هزینه سیستم‌ های مراقبت های بهداشتی را نیز افزایش دهد.

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه بیماری رفلاکس عبارت است از:

• عملکرد شیپور استاش: شیپور یا لوله ‌های استاش مجاری در دو طرف صورت هستند که از قسمت پشت بینی و گلوی فوقانی تا گوش میانی ادامه دارند. این مجاری جز در هنگام جویدن، بلع و خمیازه کشیدن بیشتر اوقات در حالت بسته قرار دارند. به‌طور معمول، این لوله ‌ها با باز و بسته شدن به تنظیم فشار گوش کمک کرده و احساس گرفتگی یا پری گوش را از بین می ‌برند.
• آزمایش مانومتری: مانومتری آنورکتال آزمایشی است که میزان عملکرد راست روده و اسفنکتر مقعد را اندازه گیری می کند. اسفنکتر مقعد حلقه عضلاتی است که باز و بسته شدن مقعد را کنترل می کند. این کار برای بررسی میزان حساسیت و عملکرد راست روده، انجام می شود. همچنین این آزمایش قدرت عضلات مقعد را بررسی می کند.
• آزمایش امپدانس: امپدانس میزان اسید موجود در مری را برای یک مدت زمانی (معمولاً 24 ساعت) اندازه گیری می کند. این می تواند به تشخیص بیماری هایی مانند GERD کمک کند.
• آزمایش پروب اسيد سرپایی: مانيتور به یک رایانه کوچک که شما دور کمر یا روی شانه خود می پوشيد متصل می‌شود. این مانيتور می ‌تواند یک لوله نازک و انعطاف پذیر (کاتتر) باشد که از طریق بينی شما به مری شما وصل می‌شود، یا گيره‌ ای که در طی آندوسکوپی در مری شما قرار می‌گيرد و بعد از حدود دو روز وارد مدفوع می‌ شود.
• اسفنکتر تحتانی مری (LES): دسته ‌ای از عضلات انتهایی مری است که در محل اتصال به معده قرار دارد. وقتی که عضلات LES بسته است، مانع برگشت اسید و محتویات معده به عقب می ‌شود. عضلات LES تحت کنترل ارادی نیستند.
• مسدود کننده های گیرنده H2: به گیرنده های هیستامین در معده می چسبند و مقدار اسید ترشح شده توسط دیواره معده را کاهش می دهند. این مسدود کننده ها معمولا در عرض ۶۰ دقیقه بعد از مصرف، باعث بهبود علائم ناشی از تولید بیش از حد اسید معده می شوند و تاثیر آنها بین ۴ تا ۱۰ ساعت باقی می ماند.
• مهار کننده‌ های پمپ پروتون (PPI): یکی از انواع داروها است که می تواند برای کاهش اسید معده و تسکین علائم GERD استفاده شود.

• ویکی پدیا
• سایت درمانکده
• سایت عبیدی فارما
• سایت دکتر تو