سیر، خواص و مضرات | تمام آنچه باید دربارۀ سیر بدانید

پیشینه و تاریخچه سیر–

فواید شگفت انگیز سیر از دیرباز بر انسان آشکار بوده است. سابقۀ حضور سیر در سبد غذایی انسان‌ها به 5000 سال پیش باز می‌گردد. این سبزی جادویی به باور کارشناسان نخستین بار در آسیای مرکزی کشت می شده است و از آنجا به دیگر نقاط جهان رفته است. هندی ها و مصریان باستان این گیاه را به مقدار فراوان کشت و مصرف می کردند و بعدها کاشت و مصرف آن در چین و اروپا نیز گسترش یافت. علاوه بر تمدن های نام برده، سیر نزد رومیان و یونانیان باستان نیز محبوب بوده است و برای درمان بسیاری از بیماری ها از سرماخوردگی تا طاعون از آن استفاده می شده است. پس سیر را دست کم نگیرید!

خواص شگفت انگیز، ویتامین های سیر و مواد معدنی موجود در سیر–

سیر در جهان امروز در زمرۀ پرمصرف‌ترین سبزی‌ها در سراسر دنیا به شمار می‌آید. تنها گوجه فرنگی و پیاز در جهان بیشتر از سیر مصرف می شوند. کشورهای چین، هند، اندونزی، بنگلادش و کرۀ جنوبی به ترتیب بیشترین میزان مصرف سیر در جهان را دارند. پیش بینی می شود تا سال 2025 مصرف سیر در جهان از مرز 31.1 میلیون تن بگذرد. اما چرا سیر تا این اندازه پر مصرف و محبوب است؟ بی‌شک خواص شگفت انگیز سیر، ویتامین های سیر، مواد معدنی موجود در سیر، ویتامین های سیر و ترکیبات سودمند آن اصلی ترین رمز محبوبیت این مادّۀ غذایی هستند. سیر سرشار از انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی است. آلیسین، فولیک اسید، ویتامین C، کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم، روی و ویتامین های B1، B2 و B3 از جمله موادی هستند که در سیر وجود دارند.

همچنین این سبزی غنی از ترکیبات گوگرد است، توانایی تحریک و تقویت سیستم ایمنی بدن را دارد و می تواند تومورهای سرطانی را نابود کند. عده ای از کارشناسان اعتقاد دارند نرخ پایین سرطان در کشورهایی که مصرف سیر در آنها بالا است نظیر چین، با میزان مصرف این سبزی پرخاصیت ارتباط مستقیم دارد.

انواع سیرها–

سیر یکی از گیاهان تیرۀ نرگسیان است و مانند پیازدر زیر تیرۀ پیازیان رده بندی شده است. این گیاه، علفی و دائمی است. در طب سنتی ایران سه گونه سیر وجود دارد که عبارتند از: بیابانی، بُستانی و کوهستانی (کوهی). گونه بستانی سیر، نوع معمول خوراکی آن است که در طبخ غذاهایی مانند آش رشته، آش شله قلمکار، سبزی پلو و درست کردن شورها و ترشی هایی مانند ترشی سماق، شور مخلوط، ترشی گل کلم، زیتون پرورده، ترشی پوست لیمو ترش، ترشی لیته بادمجان، ترشی بامیه و ترشی پیاز استفاده می شود. موسیر همان نوع کوهی سیر است که در واقع به جای چند حبه، یک حبۀ درشت تر دارد. موسیر بیشتر در تهیۀ ترشی هایی مانند ترشی مخلوط و مزه دار کردن ماست کاربرد دارد. گونه بیابانی سیر، خودرو است و در زمین های بیابانی استان های جنوبی، به ویژه بوشهر و خوزستان رشد می کند و برداشت می شود و بومیان به آن جیکه می گویند. سیرها با توجه به رنگشان نیز قابل دسته بندی هستند. بر این اساس سیرها سه دسته هستند:

• سیر سفید
• سیر قرمز: سیر قرمز به رنگ های بنفش و صورتی نیز دیده می شود و نه تنها تمام خواص سیر سفید را دارد، بلکه ویژگی های ضد میکروبی اش از سیر سفید بیشتر است.

• سیر سیاه: سیر سیاه گونه ای نیست که در طبیعت دیده شود، بلکه از فرآیند تخمیر سیر سفید به دست می آید. به بیان دیگر، سیر سیاه سیر خام تازه ای است که با روشی مشخص تخمیر شده است. برای تخمیر سیر خام سفید باید سیر را 50 الی 90 روز در دمایی بین 60 تا 77 درجه و با رطوبت 80 تا 90 درصد نگه داشت. بعد از کامل شدن این فرآیند، سیر ترکیبی ژله ای پیدا می کند و رنگ حبه های آن به سیاه عوض می شود و علاوه بر همۀ اینها، مزه اش شیرین می گردد و بو نمی دهد. این فرآیند باعث می شود که ویژگی های درمانی و ضد سرطانی سیر سیاه 4 تا 5 برابر بیشتر از سیر سفید و قرمز باشد.

البته خواص انواع گوناگون سیرها تقریباً یکسان است، هر چند تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. از نظر مزه، طعم سیر قرمز نسبت به سیر سفید کمی تندتر و تیزتر است. از نظر اندازه، سیر قرمز در مقایسه با سیر سفید ظاهری کوچک تر، بافتی متراکم تر و سطحی نامنظم تر و ناصاف تر دارد.

!سیرهای قرمز رنگ یکسانی ندارند. بعضی از آنها رنگی مایل به صورتی دارند و برخی دیگر، متمایل به بنفش هستند.

روش درست نگهداری از سیر–

سیر گیاه مقاومی است و به شرط فراهم کردن شرایط مناسب، می توانید از یک ماه تا یک سال آن را بدون این که فاسد شود نگه دارید، بی آنکه نگران از دست رفتن خواص دارویی و درمانی سیر نیز باشید. بنابراین برای نگهداری سیر می توانید به صوت زیر عمل کنید:

• مدت کوتاه: اگر سیر را در محیطی تاریک، خنک و خشک قرار دهید می توانید یک تا دو ماه آن را تازه نگه دارید. اگر سیر را روزنامه پیچ کنید و در فضایی کاملاً تاریک، خشک و خنک قرار دهید، این مدت اندکی افزایش می یابد. در هر صورت لازم است جریان هوای مناسبی در محیط نگهداری سیر وجود داشته باشد و در اصطلاح خودمانی، محیط نگهدای سیر خفه نباشد.
• مدت متوسط: اگر مایل هستید سیر را به مدتی طولانی تر از یک تا دو ماه نگه دارید، باید بوته های سیر را بدون جدا کردن حبه ها از هم و با غلاف رویشان در آفتاب بگذارید تا پوست آنها خشک گردد. پس از آن می توانید سیرها را در محلی خشک و خنک تا 4 ماه بدون این که جوانه بزنند نگه دارید. یکی دیگر از راه های نگهداری سیر، قرار دادن سیرهای حبه شده در روغن زیتون یا انواع دیگر روغن های مخصوص پخت و پز و سالاد است. با این روش هم سیرها تا سه ماه تازه می مانند و هم روغن عطر و طعم جالبی پیدا می کند و به غذاها و سالادهای شما مزۀ متفاوتی می بخشد.
• مدت طولانی: با استفاده از فریزر نیز می توانید سیر را تا مدت یک سال نگه دارید، اما از آنجا که همیشه در کشور ما سیر در دسترس است، شاید نیازی به این کار نباشد. افزون بر این که روش های نگهداری سیر در یخ ساز (فریزر) دردسرهای فراوانی دارند. یکی دیگر از روش های نگهداری سیر، مخصوصاً اگر سیر تازه باشد، این است که آن ها را از ساقه بیاویزید تا خشک شوند.

!اگر سیر جوانه زد، به این معنی نیست که فاسد شده است. جوانۀ سیر تنها نشان دهندۀ کهنگی آن و یا شرایط نگهداری نامناسبش است. بنابراین در صورت بروز این مسأله، از دور انداختن سیرهی جوانه زده اجتناب کنید. کافی است جوانه ها را جدا کنید و باقی قسمت های سیر را با خیال راحت مصرف نمایید. همچنین می توانید این جوانه ها را بکارید. اگر از آنها به خوبی مراقبت کنید رشد می کنند و سبز می شوند و به بار می نشینند.

!اگر حبه های سیر نرم باشند و پوستی خشک و کاغذی نداشته باشند، سیر بیش از اندازه رسیده است و نمی توان آن را برای مدتی طولانی نگه داشت.

!از مصرف حبه های خرد شده و زخمی سیر پرهیز کنید.

خواص دارویی و درمانی سیر–

در طب سنتی ایرانی – اسلامی، سیر مانند پیاز، زنجبیل، زردچوبه، فلفل، دارچین و . . . دارای طبع گرم و خشک دانسته شده است. بنابراین، برای اصلاح مواد غذایی سرد و تر و درمان و پیشگیری از بیماری هایی که به دلیل کاهش دما و افزایش رطوبت بدن بروز می کنند، کاربرد دارد. خواص سیر خام ناشتا به قدری زیاد است که بسیاری از کارشناسان و پزشکان مصرف مستمر سیر خام نیم ساعت قبل از صرف صبحانه را توصیه کرده اند. خواص سیر برای معده و روده نیز اثبات شده است. افزون بر تمام موارد ذکر شده، فواید سیر برای زنان نیز توجه پزشکان و کارشناسان تغذیه را به خود جلب کرده است و موجب شده تا گنجاندن سیر در وعده های غذایی را اکیداً به بانوان توصیه کنند.

خواص دارویی و درمانی سیر بی شمار هستند که در ادامه گزیده‌ای از آنها آورده شده است:

• سرشار از آلیسین
• داشتن ارزش غذایی بالا و در عین حال کالری کم.
• تقویت کنندۀ سیستم امینی و قوای جنسی
• مناسب برای درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا
• کاهندۀ فشار خون
• پایین آورندۀ خطر بیماری های قلبی
• پیشگیری از ابتلا به آلزایمر و زوال عقل
• بهبود عملکرد جسمانی
• سم زدایی و دفع فلزات سنگین، به ویژه سرب، از بدن
• کمک به سلامت استخوان ها
• محافظت از کبد در مقابل صدمات ناشی از خوردن نوشیدنی های الکلی
• کمک به پیشگیری از بیماری های مفصلی
• مؤثر در رفع عفونت های ناشی از مخمرها روی پوست و در دیگر نواحی بدن
• کمک به حفظ سلامت دندان هاو رفع عفونت های دهانی
• تقویت بدن در مبارزه با عفونت ویروس ایدز با جلوگیری از تکثیر ویروس در سلول های خونی
• مؤثر در درمان عفونت های انگلی روده ها
• پیشگیری از انواع سرطان ها و کمک به درمان آن ها
• دارا بودن توان محافظت از پوست در برابر اشعۀ فرا بنفش، درمان ضایعات پوستی و التیام زخم ها
• جلوگیری از ریزش مو، سفید شدن مو و کمک به رشد موهای سیاه و افزایش تعداد آنها
• پیشگیری از افزایش بیش از حد وزن (چاقی)
• مؤثر در درمان دیابتو تنظیم قند خون
• سرشار از انواع آنتی اکسیدان ها
• تسکین دهندۀ سردرد
• درمان زگیل، میخچه، جوش های سر سیاه، عفونت های قارچی و باکتریایی پوست، خال و آکنه
• کمک به درمان بیماری های دستگاه تنفسی
• منبعی غنی از ویتامین C و لذا پیشگیری کننده از بروز بیماری اسکوربیت (فقر ویتامین C)
• درمان تیروئید پرکار

عوارض سیر و موارد منع مصرف آن–

عوارض سیر انگشت شمار هستند و حتی می توان گفت این سبزی بی خطر است. عارضه هایی که از مصرف سیر بروز می کنند، در واقع ناشی از مصرف بیش از حد آن هستند. به بیان دیگر، اگر به اندازه سیر مصرف کنید با این عوارض روبرو نخواهید شد. مهم ترین عوارض سیر عبارتند از:

• بد بو کردن دهان
• ناراحتی و سوزش معده
• نفخ
• تغییر آرایش و تعداد باکتری های روده ها
• بروز حساسیت، التهاب و تاول پوستی
• کاهش شدید فشار خون
• ایجاد مشکل در انعقاد خون

برای جلوگیری از بروز این عوارض کافی است به اندازۀ کافی سیر مصرف کنید و در خوردن سیر زیاده روی نکنید. توصیۀ کارشناسان تغذیه این است که بزرگسالان در روز بیشتر از 1 تا 2 حبه سیر تازه مصرف نکنند. این میزان سیر تازه، معادل 2 تا 3 عدد قرص 300 میلی گرمیپودر سیر خشک شده یا 7.2 میلی گرم عصارۀ سیراست. بانوان باید در مصرف سیر در دوران بارداری دقت نمایند. برخی پژوهش ها ارتباطی میان سقط جنینو زایمان زودرس مصرف زیاد سیر در دوران بارداری تشخیص داده اند.

از آنجا که سیر، فشار خون را می کاهد و قدرت انعقاد خون را کم می کند، پیش از جراحی بهتر است از مصرف سیر اجتناب شود. علاوه بر این، افرادی که داروهای ضد انعقادی مانند آسپرین و وارفارینمصرف می کنند باید با احتیاط سیر مصرف کنند تا دچار مشکل نشوند.

همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، یکی از شایع‌ترین عوارض سیر، بد بو شدن دهان است. در اسلام نیز توصیه شده است مسلمانان بلافاصله پس از مصرف سیر و پیاز در مسجد حاضر نشوند. برای رفع بوی بد دهان بعد از مصرف سیر می‌توانید مسواک بزنید، آدامس، نعنا، چای خشک یا سبزی جعفری بجوید. خوردن سیب نیز بوی بد دهان بعد از خوردن سیر را از بین می‌برد.

!نکته آخر این که به دلیل طبع گرم سیر، مصرف بیش از اندازۀ آن برای کسانی که طبع گرم دارند مضر است.

دانستنی‌های جالب درباره سیر–

جالب است بدانید که:

• یونانیان کسانی را که سیر می خورده اند، از معابد اخراج می کرده اند.
• با این که یونانیان با عابدان سیر خورده مشکل داشته اند، اما پهلوانان یونانی قبل از مبارزات و مسابقات خود مرتب سیر می خورده اند تا توان جسمانی آنها افزایش یابد.
• فراعنۀ مصر برای تقویت بردگان سازندۀ اهرام مصر، در جیرۀ غذایی آنها سیر را گنجانده بودند.
• به دستور یکی از پادشاهان مصر باستان، تصویر سیر روی یکی از اهرام مصر درج شده بود.
• اولین شورش ثبت شده در تاریخ، مربوط به دوران یکی از پادشاهان باستانی مصر بوده است. در آن دوره، کارگران ساخت اهرام مصر در اعتراض به قطع شدن جیرۀ سیر خود دست به اعتراض و شورش زدند.
• چین بزرگترین تولید کننده و مصرف کنندۀ سیر در جهان است. جالب اینجاست که نرخ ابتلا به سرطان در این کشور بسیار پایین تر از دیگر کشورها است.
• در بسیاری از استان های ایران سیر کشت می شود اما مرغوب ترین آنها، سیر تولید شده در استان همدان است.
• ایران از سال 1398 به جمع 6 کشوری اضافه شده است که فناوری تولید سیر سیاه را در اختیار دارند.

بهترین شیوه مصرف سیر ناشتا–

برای بهره مندی از خواص سیر خام ناشتا، به شیوه های گوناگونی می توانید این سبزی اعجاب انگیز را با معدۀ خالی میل کنید:

• سیر خام را له کنید و با آب بخورید.
• سیر خام را خرد کنید و مانند دمنوش آن را دم کنید و میل نمایید.
• حبه های سیر را درسته با کمک آب ببلعید.

!اگر معدۀ حساسی دارید و خوردن سیر ناشتا باعث اذیت شما می شود، می توانید سیر تازه را خُرد کنید و با غذا میل نمایید. عنایت داشته باشید که بهترین حالت سیر برای مصرف، نپخته و سرخ نشده و تازه است. در این حالت ویتامین های سیر و مواد معدنیموجود در سیر بهتر و بیشتر جذب بدن می شود.

!نباید بیش از 1 تا دو حبه سیر به صورت ناشتا و با معده خالی مصرف کرد. مصرف بیش از این مقدار ممکن است مشکلاتی برای دستگاه گوارش، کبد، فشار خون و انعقاد خون ایجاد نماید و حتی باعث تهوع و سرگیجه شود.

در انتها می توانید ویدیوی زیر را در ارتباط با ویژگی ها و نحوه مصرف سیر ملاحظه نمایید: