گوجه فرنگی چیست | پیشینه، طبع، ویتامین ها، فواید دارویی، عوارض گوجه فرنگی

گوجه فرنگی گیاهی است که در دسته صیفی جات (مانند خربزه، طالبی، بادمجان و…) قرار دارد این میوه امروزه به روش‌های مختلفی، به‌طور پخته، خام و یا به‌ عنوان یکی از مواد لازم برای تهیه انواع غذا (مانند دمی گوجه فرنگی، آش گوجه فرنگی و …)، انواع سس (مانند سس کچاپ، سس گوجه فرنگی فرانسوی و …) و نوشیدنی (مانند اسموتی گوجه فرنگی) و انواع دسر و سالاد (مانند سالاد کاهو و گوجه فرنگی، ترشی آب گوجه و …) مصرف می شود. طبع گوجه فرنگی در طب سنتی، سرد و تر بوده و بهتر است در فصول سرد از آن کمتر استفاده شود. گوجه فرنگی دارای سمی است که مصرف زیاد آن باعث مشکلات فراوانی می شود.

در ادامه؛ با پیشینه، خواص، طبع، ویتامین ها، عوارض، شیوه درست مصرف، شیوه صحیح نگهداری، کاربردها و محصولات حاصل از گوجه فرنگی، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از گوجه فرنگی به دست آورید.

پیشینه و تاریخچه گوجه فرنگی

گفته می شود ریشه اصلی گوجه فرنگی به آمریکای جنوبی، و احتمالا کشورهای پرو و اکوادور برمی گردد. در قرن شانزدهم با حضور اسپانیایی ‌ها در آمریکای جنوبی، آن ها را با گوجه فرنگی آشنا کرد. بنابراین، گوجه فرنگی به اروپا راه پیدا کرد. این گیاه، از طریق اروپاییان به ارمنستان و ترکیه راه پیدا کرد. در ایران؛ در دوره قاجار، مسیر سفر شاهزادگان به اروپا باز شده بود. در نتیجه این ارتباطات، گوجه به ایران هم وارد شد. بر طبق گفته ها، در ابتدا ایرانیان، گوجه فرنگی را بادمجان ارمنی می‌نامیدند چون از ارمنستان وارد شده بود، اما بعد اینکه متوجه شدند این گیاه ابتدا از اروپا آمده، آن را گوجه فرنگی نامیدند (همانطور که گفته شد گوجه فرنگی در اروپا هم مهاجر بوده و خاستگاه اصلی‌ آن آمریکای جنوبی است).

مزاج، طبع و مصلح گوجه فرنگی

طبع گوجه فرنگی سرد و تر بوده و برای افراد گرم مزاج مناسب است‌. همچنین بهتر است گوجه فرنگی در فصل ها و مناطق گرم مصرف شود. مصلحات گوجه فرنگی که باعث بهبود مزاج و تاثیر بهتر خواص آن می‌شوند عبارتند از فلفل، روغن زیتون، پیاز، زنجبیل و ادویه های دارای طبع گرم.

ترکیبات، ویتامین ها و مواد معدنی گوجه فرنگی

ترکیبات گیاهی اصلی گوجه فرنگی شامل لیکوپن، بتاکاروتن، نارینگنین، کلروژنیک اسید هستند. همچنین گوجه فرنگی دارای ماده ای مضر و سمی به نام گلیکوآلکالوئید نیز هست. گفته می شود گوجه فرنگی بسیار کم‌کالری بوده و ویتامین‌های مختلف و مواد معدنی دارد. 95 درصد آن را آب تشکیل داده و دارای ویتامین های C، K1 ویتامین B9 و همچنین پروتئین، فیبر و کربوهیدرات است. بسته به نوع خاک و کود استفاده شده، گوجه فرنگی دارای مقادیری از پتاسیم، کلر و فسفر است. گوجه فرنگی به خاطر وجود لیکوپین از قوی ترین آنتی اکسیدان های طبیعی به حساب می آید.

فواید دارویی و درمانی گوجه فرنگی

درمورد فواید گوجه فرنگی، برخی متخصصان این موارد را بیان می کنند:

• ضد سرطان
• کاهش وزن
• تقویت سیستم ایمنی بدن
• جلوگیری از تشکیل سنگ ادراری
• کاهش التهاب
• تنظیم فشار خون
• سلامت پوست و مو
• مفید برای دیابت
• سلامت قلب و کاهش کلسترول
• بهبود بینایی

عوارض، مضرات و موارد منع مصرف گوجه فرنگی

امروزه بین اساتید طب سنتی و برخی پزشکان دیگر بر سر مفید یا مضر بودن گوجه فرنگی و رب گوجه فرنگی (که در واقع غلیظ شده آن است) و همینطور سس گوجه فرنگی، بحث های فراوان و نظرات متفاوتی وجود دارد. در ادامه، توضیحاتی به نقل از دکتر حسن اکبری؛ متخصص آسیب شناسی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و محقق طب اسلامی ایرانی در مورد گوجه فرنگی و مصرف آن ارائه شده است:

• نخستین بار یک پزشک انگلیسی به ‌نام جان جرارد به این حقیقت دست یافت که گوجه‌فرنگی حاوی ماده سمی است و بعدها مشخص شد که این ماده نوعی سم به ‌نام گلیکوآلکالوئید است. به خصوص در گوجه فرنگی سبز و نارس، ماده‌ای سمّی به نام سولانین وجود دارد که خوردن آن موجب مسمومیت شده و اسهال، دل پیچه و باز شدن مردمک چشم را بوجود می آورد.
• گوجه ‌فرنگی حاوی ماده‌ای به ‌نام توماتین است که که معمولاً اثرات قوی فیزیولوژیک به‌ صورت اثرات بازی، روی بدن انسان و حیوانات دارند. ساقه، برگ ‌ها و میوۀ سبز و کال گوجه‌فرنگی دارای میزان بیشتر سم گلیکوآلکالوئید یا توماتین است و مصرف برگ گوجه‌فرنگی در چای در حداقل یک مورد موجب مرگ فرد شده است.
• گوجه‌فرنگی دارای اسید سیتریک نیز هست که می‌تواند روی متابولیسم سلولی، اثر منفی داشته باشد و عملکرد سلولی را در تولید انرژی و سوخت ‌و ‌ساز، دچار مشکل کند.
• مصرف گوجه ‌فرنگی خام می‌تواند منجر به بروز حساسیت (حتی بروز آنافیلاکسی شدید) گردد. به ویژه این مساله در بچه‌ها و افراد مستعد به حساسیت مشاهده می شود.
• گوجه فرنگی طبع سرد و تر دارد و باعث افزایش بلغم در فرد می‌‌شود همچنین به‌علت دارا بودن خاصیت سودا‌زایی موجب بروز خارش و حساسیت‌ ها و رکود اخلاط بدن می شود.

مواد غذایی مفیدِ جایگزین گوجه فرنگی

به جای استفاده از گوجه فرنگی و ریسک ابتلا به مشکلات ناشی از آن می توان مواد دیگری را جایگزین نموند. از جمله:

• زرد چوبه
• فلفل سیاه
• ریحان، پیاز کبابی و سماق در کنار کباب
• میوه هایی مانند انار (یا رب انار)، نارنج، سیب و یا پرتقال به جای رب و سس گوجه فرنگی

شیوه درست و نکات مهم مصرف گوجه فرنگی

سوال بسیاری از مردم این است که بالاخره گوجه فرنگی را مصرف کنیم یا از سبد غذایی خود حذف کنیم. با توجه به مضراتی که گوجه فرنگی، از نظر سمی بودن (به خاطر وجود گلیوآلکالوئید در ترکیبات آن)، حساسیت زا بودن، دارا بودن طبع سرد و تر و سودازا بودن دارد، بهتر است جایگزین های دیگری به جای آن در غذا استفاده شود. اگرچه تبلیغات گسترده ای درباره گوجه فرنگی، سس گوجه فرنگی، آب گوجه و… می شود اما تبلیغات درباره این گیاه شاید از روی آگاهی کم افراد در مورد مضرات گوجه فرنگی و یا مقاصد سود جویانه (که می‌تواند موجب درآمدهای کلان شرکت‌ های غول آسا، به خصوص شرکت های دارویی جهان شود) باشد که امروزه در برخی کشورها متاسفانه به سونامی بیماری معروف شده است. خیلی از مقالات، حتی مقاله های مربوط کشورهای غربی هم به وجود گلیکوآلکالوئید سمی در گوجه فرنگی اذعان دارند.

در نهایت چنانچه قصد خوردن گوجه فرنگی به صورت خام را دارید، بهتر است بدانید که به خاطر اسیدی بودن آن، توصیه می‌شود آن را ناشتا و با معده خالی میل نکنید. بعضی توصیه ها حاکی از این است که بهترین زمان مصرف گوجه فرنگی خام و آب گوجه فرنگی بین وعده‌های اصلی غذایی است.

برخی از متخصصان سلامت می‌گویند با مصرف گوجه فرنگی به صورت خام، قسمت زیادی از لیکوپن آن به دلیل هضم نشدن، از بدن دفع می شود. عمل پختن، دیواره سلولی گوجه فرنگی را می شکند و باعث می شود لیکوپن در دسترس بدن قرار گرفته و بیشتر جذب شود.

شیوه درست نگهداری گوجه فرنگی

برای آن که به بهترین روش از این میوه خوش رنگ بهره مند شوید، باید آن را درست انتخاب و به روش صحیحی نیز نگهداری کنید. در ادامه روش های مناسب برای نگهداری گوجه فرنگی آورده شده:

• نگهداری از گوجه فرنگی در یخچال: یکی از روش نگهداری گوجه فرنگی نگهداری آنها در یخچالاست. معمولا در هنگام خرید، سراغ گوجه رسیده می روید. پس براحتی می توانید آن ها را بشویید. بگذارید خشک شوند و در یک ظرف مناسب گذاشته در یخچال نگهداری کنید. به این ترتیب هم بافت و هم بوی خوش آن ها حفظ می شود.
• روش نگهداری گوجه فرنگی روی پیشخوان یا میز آشپزخانه: دمای اتاق ۲۵ درجه برای یک روز نگهداری گوجه فرنگی ها مطلوب است. در تابستان که هوا گرمتر است بیشتر باید مراقب باشید چون گوجه ها به سرعت خراب شده و کپک می زنند که حاوی باکتری بسیار خطرناکی است.
• روش نگهداری گوجه فرنگی در فریزر: بهترین گوجه فرنگی سال گوجه های تابستانی است. گوجه های فصل های دیگر را معمولا در گلخانه ها پرورش می دهند که طعم و رنگ جذابی ندارد. اگر دوست دارید گوجه های فصل تابستان را برای زمستان هم نگهداری کنید می توانید گوجه های رسیده را شسته و درسته بسته بندی کرده در فریزر بگذارید. هر بار که خواستید استفاده کنید، آنها را چند دقیقه ای در آب گرم قرار داده و سپس استفاده کنید.

کاربرد ها و محصولات حاصل از گوجه فرنگی

از گوجه فرنگی به عنوان مواد لازم برای تهیه موارد زیر استفاده می شود:

• انواع غذا (دمی گوجه فرنگی، آش گوجه فرنگی، دلمه گوجه فرنگی، املت گوجه فرنگی، گوجه فرنگی شکم پر، تارت گوجه فرنگی و…)
• نوشیدنی (مانند اسموتی گوجه فرنگی و…)
• دسر و سالاد ( مانند نان با گوجه و سبزی، سالاد کاهو و گوجه فرنگی، ترشی آب گوجه و…)
• انواع سس (سس کچاپ، سس انار با رب گوجه فرنگی، آب گوجه فرنگی و …)، استفاده می شود.

دانستنی های جالب در مورد گوجه فرنگی

گفته هایی وجود دارد، در مورد اینکه در آمریکای لاتین از گوجه فرنگی به عنوان میوه لعنتی نام می بردند. وقتی بچه های بومیان آمریکای مرکزی به جنگل می رفتند، به طور اتفاقی آن را پیدا کردند و وقتی می خوردند بلافاصله می ‌مردند!

لغات و اصطلاحات پر کاربرد گوجه فرنگی عبارت است از:

• سودازایی: سودا مثل اخلاط دیگر از ضروریات بدن هر انسانی است که بلکه وجود بیش از حد آن است بیماری تولید میکند.
• آنافیلاکسی: یک واکنش آلرژیک جدی و تهدید کننده حیات است که به‌طور ناگهانی آغاز شده و می‌تواند منجر به مرگ گردد و معمولاً با علایمی همچون ضایعات جلدی، خارش، تورم گلو و افت فشار خون همراه است.

● وبسایت های محتوایی حوزه مواد غذایی
● وبسایت های محتوایی حوزه طب سنتی
● وبسایت های محتوایی حوزه پزشکی
● وبسایت های محتوایی حوزه آشپزی