باقلا یا باقالی چیست | پیشینه، انواع، خواص، طبع، عوارض، شیوه مصرف و کاربرد

باقلا، گیاهی یک ساله است. دارای برگ‌های تخم مرغ شکل و میوه غلاف مانند است. باقلا با نام های دیگرِ باقلی، باقالی، باقله یا باقالا، باکله و پخله نیز شناخته می شود. گل‌های باقلا، درشت و سفید و دارای لکه‌های سیاه و یا بنفش است. میوه آن که همان باقلا است دارای غلافی پوشیده از کرک بوده و در هر غلاف، تعدادی دانه قرار دارد. باقالی در خانواده حبوبات قرار می گیرد. در تهیه غذاهای متنوعی مانند باقالی پلو با گوشت، نخود باقلا‌پلو، خورشت شوید باقلا، کوکوی شوید باقالی، خورشت باقلا وابیج مازندرانی، دمپختک باقالی زرد و…) کاربرد داشته و هم به صورت تازه و هم به صورت خشک مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر میوه باقالا، گل آن نیز فوایدی دارد. از نظر طب سنتی، باقالای تازه طبع سرد و‌ تر و باقالای خشک طبع سرد و خشک دارد. گل آن نیز طبع گرم دارد.

در این مطلب؛ پیشینه، انواع، خواص و ویتامین ها، طبع، عوارض، شیوه مصرف و کاربردهای باقلا، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از باقالی به دست آورید.

پیشینه و تاریخچه باقلا

محل رویش این گیاه در مناطق خاورمیانه، چین، ایران و ترکیه است. در ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح به چین رسیده ‌است. باقالا سابقه چندین هزار ساله دارد و از دیرباز توسط یونانیان، رومیان باستان و همچنین مصریان فراعنه مصرف می‌شده است. حتی نمونه ‌هایی از باقالا در قبرهای مصریان باستان پیدا شده است.

انواع باقلا

امروزه در ایران،باقالی به شکل های زیر وجود دارد:

• باقالای معمولی: که به صورت خام یا پخته مصرف می‌شود

• باقالای لوبیا مانندِ گیلان: این باقلا معروف به پاچِ باقالا است که ریز تر و لطیف‌ تر است اما خام خورده نمی‌شود و بیشتر در خوراک محلی باقالا قاتُق به کار می‌رود.

• باقالا زرد: که همان خشک شده باقالا سبز است و از آن در تهیه غذایی مثل دمپختک استفاده می‌شود

مزاج، طبع و مصلح باقالی

طبع و مصلح باقلا به شرح زیر است:

• طبع باقلا: باقالای تازه، طبع سرد و‌ تر و باقالای خشک، طبع سرد و خشک دارد
• مصلح باقلا: مصلح باقلا؛ ادویه‌های با طبع گرم مثل مرزه، دارچین، زیره، آویشن، فلفل، پونه، گلپر، عسل و نمک هستند

ترکیبات، ویتامین ها و مواد معدنی باقلا

ارزش غذایی باقالی گرم باقلا به صورت زیر است:

• مواد تشکیل دهنده اصلی باقالی: انرژی یا کالری (341کیلوکالری)، کربوهیدرات (29گرم)، پروتئین (26.12گرم)، چربی (1.53گرم)، آب (10.98 گرم)، فیبر(25.00گرم)، قند (5.70گرم)
• ویتامین های باقالی: ویتامین A (00میکروگرم)، ویتامین E (0.05میلی گرم)، ویتامین K (9.00میکروگرم)، ویتامین C (1.40میلی گرم)، ویتامین B1(0.56میلی گرم)، ویتامین B2(0.33میلی گرم)، ویتامینB3 (2.83میلی گرم)، ویتامینB4 (95.80میلی گرم)، ویتامین B5(0.98میلی گرم)، ویتامین B6(0.37میلی گرم)، ویتامینB9 (423.00میکروگرم)
• مواد معدنی باقالی: کلسیم (00میلی گرم)، آهن (6.70میلی گرم)، منیزیم (192.00میلی گرم)، فسفر (421.00میلی گرم)، پتاسیم (1062.00میلی گرم)، سدیم (13.00میلی گرم)، روی (3.14میلی گرم)، مس (0.82میلی گرم)، منگنز (1.63میلی گرم)، سلنیم (8.20میکروگرم)

فواید دارویی و درمانی باقلا

فواید باقلا عبارت است از:

• جلوگیری از پوکی استخوان: باقالی دارای منگنز است که این ماده باعث افزایش استحکام و حجم استخوان‌ها می‌شود. همچنین منگنز از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.
• تقویت سیستم ایمنی بدن: این ماده غذایی منبع غنی از مس بوده و می‌تواند عملکرد سیستم ایمنی بدن را بهبود ببخشد. همچنین گلبول‌های سفید بدن را تقویت می‌کند
• منبع غنی از آنتی اکسیدان: باقالی سرشار از آنتی اکسیدان‌ها است. وجود آنتی آکسیدان‌ها می‌تواند با از بین بردن رادیکال‌های آزاد موجود در بدن، آن را از آسیب‌های رادیکال‌های آزاد حفظ کند. باقالی به کمک آنتی اکسیدان‌ها می‌تواند سم زدایی بدن و کاهش ابتلای فرد به سرطان‌ کمک کند. همچنین باقالی می‌تواند در رفع چین و چروک پوست و جلوگیری از پیری زودرس مفید باشد
• کاهش التهاب و بهبود عملکرد ریه: باقالی حاوی جنیستین است و می‌تواند موجب بهبود عملکرد ریه مفید باشد. همچنین باقالی می‌تواند برای درمان یا پیشگیری از ابتلا به آسم، موثر و مفید عمل کند
• حفظ سلامت قلب: افزایش سطح کلسترول بد خون می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌ های قلبی و عروقی را به خصوص در سنین بالا افزایش دهد. یک گزینه مناسب برای پیشگیری از افزایش سطح کلسترول خون مصرف و گنجاندن فیبر در رژیم غذایی است. باقالی از جمله گیاهان و مواد غذایی است که سرشار از فیبر بوده و می‌تواند با کاهش سطح کلسترول خون افراد به سلامت قلب آن‌ها کمک کند. علاوه بر این باقالی سرشار از چربی‌های مفید مانند امگا ۳ است که می‌تواند به کاهش سطح کلسترول کمک کند

عوارض و موارد منع مصرف باقالی

زیاده روی در مصرف باقالی باعث بوجود آمدن عوارض زیر می شود:

• زیاده روی در مصرف باقلا در طولانی مدت می‌تواند علائمی از افسردگی را به همراه داشته باشد زیرا ممکن است لوودوپای موجود در آن، کمبود ویتامین ب6 ایجاد کند
• ترکیبات این ماده غذایی ممکن است برای برخی از افراد حساسیت‌زا باشد که بهتر است در صورت بروز علائم آلرژیک از مصرف آن پرهیز شود
• افراد مبتلا به بیماری فاویسم یا بیماری باقلا (نوعی کم خونی) نباید از این ماده غذایی مصرف کنند و حتی بهتر است آن را بو نکنند. در دوران بارداری برای جلوگیری از ابتلای جنین به فاویسم باید متعادل مصرف شود
• مبتلایان به کلسترول خون بالا، تصلب ‌شرایین، فشار خون بالا، اسیداوریک بالا، افسردگی، نفخ، دل‌درد، سنگ اورات، خارش پوستی و صرع نباید در خوردن باقالا زیاده‌روی کنند
• افراط در مصرف باقالا می‌تواند باعث نفخ یا سنگینی معده شود. برای جلوگیری از این عارضه باید ابتدا باقالا را پوست کنده و بجوشانید و بعد آب آن را دور بریزید.

شیوه درست مصرف کردن

در این بخش، نکاتی درمورد شیوه مصرف باقلا ارائه می شود:

• برای مصرف باقلا، باید ابتدا آن را در آب بجوشانید، سپس آب آن را دور ریخته و با روغن بادام شیرین و ادویه گرم مثل آویشن، مرزه، فلفل سیاه، دارچین، میخک، پونه و گلپر میل کنید
• دانه‌های تازه و سبز باقلا نرم هستند و می‌توان آن را به صورت خام خورد. اما باقلای رسیده را حتما باید پوست بکنید. برای این کار، دانه‌های باقلا را از پوست آن خارج کنید و در آب جوش بریزید. سپس آنها را در آب سرد بریزید. در این صورت به ‌راحتی می‌توانید پوسته‌ سفت آن را جدا کرده و در تهیه غذاهای مختلف استفاده کنید

شیوه درست نگهداری باقالی

برای نگهداری باقلا‌ها به مدت طولانی، بهتر است آنها را در فریز نگهداری کنید. برای این کار، انجام مراحل زیر پیشنهاد می شود:

• پوست سبز باقلاها را جدا کرده و آن‌ها را به‌ خوبی بشویید
• یک قابلمه مناسب با توجه به حجم باقلا‌های خود انتخاب کرده، از آب پر کنید و روی گاز بگذارید تا جوش بیاید
• باقلا‌های شسته شده را درون آب جوش ریخته و اجازه دهید به مدت ۳ الی ۴ دقیقه بجوشد
• باقلا‌ها را درون آبکش بریزید و منتظر بمانید تا کاملا خنک شوند
• باقلاهای خنک شده را در کیسه‌های مناسب ریخته و به جای مناسب در فریزر انتقال دهید

کاربرد ها و محصولات حاصل از باقلا

باقالی در تهیه غذاهایی مانند باقالی پلو با گوشت، نخود باقلا ‌پلو، خورشت شوید باقلا، کوکوی شوید باقالی، خورشت باقلا وابیج مازندرانی، دمپختک باقالی زرد و… کاربرد دارد. همچنین از گل باقالی و آب جوش می توان دمنوشی تهیه کرد که یک نوشیدنی ضدالتهاب و بهبود دهنده سیستم ایمنی است.

• کتاب مرجع ویتامین ها و مواد معدنی
• وبسایت های محتوایی حوزه مواد غذایی
• وبسایت های محتوایی حوزه طب سنتی