عسل (انگبین) چیست | انواع و خواص عسل، مضرات، طبع، تفاوت عسل طبیعی و تقلبی

عَسَل یا اَنگَبین ماده غذایی شیرین مزه، چسبنده و غلیظی است که توسط زنبور عسل تولید می‌شود. عسل یک ماده غذایی اسیدی است، ولی به علت قندی که دارد، حالت اسیدی آن احساس نمی‌شود. زنبورها، عسل را از تراوش شکری یا شهد گیاهان و گل‌ها از طریق فعالیت آنزیمی، بالاآوری و بخار آب فرآوری می‌کنند. زنبورها، عسل را در ساختارهایی از جنس موم به نام کندو ذخیره می‌کنند. با توجه به محلی که زنبور در آن تغذیه کرده و نوع گیاهانی که استفاده می‌کند، رنگ و غلظت عسل متفاوت است. عسل؛ شیرینی خود را از مونوساکاریدها، فروکتوز و گلوکز به‌دست می‌آورد و شیرینی نسبی آن در حد ساکارز است. طبع عسل گرم و خشک است. عسل هم به تنهایی در وعده های مختلف غذایی (صبحانه، عصرانه و …) مصرف می شود و  هم برای تهیه انواع غذا و دسر مانند مافین سیب و عسل، قطاب عسلی، چیز کیک ماست و عسل، بستنی توت فرنگی با عسل، رولت مرغ با عسل و … کاربرد دارد.

در این مطلب؛ انواع، خواص و ویتامین ها، عوارض، روش نگهداری و موارد مصرف عسل و … ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از عسل به دست آورید.

انواع عسل

انواع عسل از طریق منبع تغذیه گل طبقه بندی می شوند. همچنین دما و میزان بارندگی باعث می شود که حتی عسل های تغذیه شده از یک نوع گل، از نظر رنگ و طعم کمی متفاوت باشند. انواع عسل عبارتند از:

• عسل آویشن: این عسل، فوایدی چون مقوی مغز و اعصاب و انرژی زا بودن، تقویت حافظه، کمک به درمان سرفه و گلودرد دارد. و یک آنتی بیوتیک طبیعی است. رنگ عسل آویشن چمن سوخته است
• عسل ریحان: این عسل خواص ضد میکروبی و ضد ویروسی، ضدالتهابی و ضد آرتروز و کمک به از بین رفتن تومورهای سرطانی دارد. رنگ این عسل، کهربایی بسیار نور
• عسل یونجه: این عسل با رنگ سفید، اثرات پریبیوتیک داشته و برای درمان تب و کم خونی مناسب است
• عسل سیاهدانه: عسل سیاهدانه خواصی چون تقویت مغز و اعصاب، تقویت حافظه و خواب آوری، افزایش شیر دارد و رنگ آن کهربایی است
• عسل کنار: این عسل، خواصی چون تقویت مو، باز کننده گرفتگی های بدن، جلوگیری از ریزش مو دارد و رنگ آن تیره است
• عسل اقاقیا: عسل اقاقیا رنگ کهربایی تیره داشته و بسیار معطر و نشاط آور است. همچنین مقوی حافظه و انرژی زا است.
• عسل بادام: این عسل، زرد مایل به قهوه ای بوده و طعم تند بادام دارد. عسل بادام خواصی مانند کاهش التهاب، کمک به استخوان بندی و پیشگیری از سرطان دارد
• عسل کلزا: عسل کلزا میزان زیادی گرده گل دارد و برای تنظیم کبد و اسیدهای چرب مفید است. رنگ این عسل زرد روشن است
• عسل اسطوخدوس: عسل اسطوخدوس؛ طعم و بوی خوبی داشته و دارای خواص درمانی مانند کاهش علائم حساسیت دارد. رنگ این عسل، روشن یا تیره است
• عسل جنگلی: عسل جنگلی از انواع مختلف درخت‌های صنوبر، کاج و سرو تهیه می شود. عسلی بسیار خوش طعم بوده و رنگ تیره‌ای دارد
• عسل گشنیز: عسل گشنیز خوش عطر بوده و رنگ کهربایی تیره دارد. عسل گشنیز برای رفع سوهاضمه مفید است. همچنین خواصی چون مقوی معده، بادشکن، اشتها آور بودن دارد
• عسل زالزالک: عسل زالزالک رنگ قهوه ای و بوی تندی دارد و برای درمان مشکلات قلبی و کاهش سطح کلسترول مفید است
• عسل جعفری: یک عسل مقوی، انرژی زا و خواب آور با رنگ زرد روشن است
• عسل آووکادو: به رنگ سفید است. دارایکمی طعم کره بوده و بسیار خوشمزه است. عسل آووکادو سرشار از مواد معدنی است و به تقویت سیستم ایمنی کمک می کند. رنگ این عسل، سفید است.
• عسل آفتابگردان: این عسل به رنگ زرد روشن بوده و به سرعت شکرک می‌زند. از خواص آن می توان به ضد التهاب بودن و افزایش انرژی اشاره کرد
• عسل مرکبات: عسل مرکبات، مقوی حافظه بوده و انرژی زا است. عسل مرکبات مقوی معده بوده و برای درمان سرماخوردگی و پیشگیری از انواع سرطان ها مناسب است. رنگ این عسل کهربایی تیره است
• عسل وحشی: از گل ‌های وحشی تهیه می شود. خواصی چون تقویت سیستم ایمنی و درمان حساسیت فصلی یا آسم دارد. عسل وحشی به رنگ زرد یا قهوه ای تا قهوه ای تیره است
• عسل سنبل: عسل سنبل سرشار از آنتی اکسیدان، کربوهیدرات، و انواع ویتامین های مورد نیاز بدن است. عطری لطیف داشته و رنگ آن زرد طلایی است
• عسل اسپرس: این عسل تولید شده از گیاه خودروی اسپرس است. خواصی مانند درمان اختلالات دستگاه گوارش و کاهش نفخ و دردهای شکمی، کمک به سیستم غدد درون ریز بدن، افزایش توان و عملکرد عضلات دارد. رنگ این عسل زرد و نیمه شفاف است
• عسل زیرفون: این عسل تقریبا شفاف، با رنگی روشن و بسیار شیرین است. ضد اسپاسم بوده و در درمان آنفولانزا مفید است
• عسل اکالیپتوس: طعمی نامطبوع داشته و ارزش پزشکی زیادی دارد و برای درمان سل ریوی، بهبود آنفولانزا و سرما خوردگی و درمان تنگی نفس مناسب است. این عسل به رنگ زرد تیره است
• عسل شاه بلوط: برای بسیاری از بیماری ‌ها مفید است. در درمان جراحت ها، عفونت‌های دستگاه ادرار و درمان یبوست کمک کننده است. عسل شاه بلوط به رنگ قرمز و قهوه‌ای است
• عسل اکلیل کوهی: مزه بسیار شیرینی داشته و سیستم گردش خون را بهبود می‌بخشد. رنگ عسل اکلیل کوهی زرد روشن است
• عسل درخت چای: از درخت چایی که تنها در نیوزلند می‌روید تهیه می شود. این عسل معروف به قدرتمندترین عسل شفابخش در دنیا است. سیستم ایمنی را تقویت کرده و بسیاری از بیماری‌ها یا عفونت‌های شناخته شده را درمان می‌کند. رنگ این عسل، کهربایی تیره است
• عسل چندگیاه: عسل چند گیاه به عسلی گفته می شود که شهد آن از روی چندین گل جمع آوری می شود و به رنگ کهربایی است
• عسل شوید: شیرینی نرمال این عسل نرمال و متعادل بوده و خواصی چون آرامبخشی، کاهش چربی خون، تقویت معده و درمان دل پیچه دارد.            رنگ عسل شوید کهربایی تیره است
• عسل رازیانه: عسل رازیانه برای تقویت سیستم ایمنی بدن، مقابله با سرطان و افزایش میل جنسی مناسب است. رنگ این عسل زرد تیره است
• عسل زرشک: این عسل از گل زرشک گرفته شده است. معطر، مطبوع و با طعم شیرین و دلچسب برای تصفیه خون و کاهش فشار خون مناسب است. این عسل زرد طلایی است.
• عسل جاوشیر: از شهد گل های جاوشیر بدست می آید. بازکننده مجاری ادرار بوده و به بهبود عملکرد کلیه ها کمک می کند. این عسل به رنگ قهوه ای روشن است
• عسل مانوکا: در مناطق جنگلی استرالیا و نیوزلند بوجود می آید و مرهم طبیعی برای زخم هاست. رنگ این عسل کهربایی عمیق است.
• عسل گندم سیاه: این عسل، برای علائم سرماخوردگی و آنفولانزا مانند درد مفید بوده و خواص ضد میکروبی دارد. رنگ این عسل، زرد تیره یا قهوه ای تیره است
• عسل بابونه: عسل بابونه برای التهاب مغز، انواع ورم ها، کاهش تب، میگرن، سردرد، آرتروز و کاهش حساسیت مفید است
• عسل گل گندم: این عسل بوی بادام دارد و طعم آن کمی تلخ است. عسل گل گندم فوایدی چون تب بر بودن، درمان نارسایی کبد و مقابله با زردی و یرقان دارد. رنگ این عسل زرد و سبز است
• عسل مریم گلی: این عسل از گیاه مریم‌گلی تهیه می‌شود، مزه آن کمی به تلخی متمایل است. عسل مریم گلی آرام‌ بخش بوده و روحیه را بهبود می بخشد. رنگ عسل مریم گلی طیف زرد روشن تا سبز کم‌ رنگ دارد
• عسل گل پنبه: این عسل رنگ کهربایی روشن داشته و خواصی نظیر ضد باکتریایی بودن، کمک به برطرف شدن مشکلات تنفسی و رفع ضعف قوای جنسی دارد
• عسل شبدر: عسل شبدر عطر خوبی دارد. شکل آن بلوری بوده و سرشار از آنتی اکسیدان ها و ترکیبات ضد التهابی است. این عسل کهربایی روشن است
• عسل سیب: عسل سیب، طیف رنگی بین زرد طلایی تا تیره دارد. عطر بسیار مطبوع و شبیه بوی سیب می دهد. این عسل برای ترمیم التهاب پوست و زخم، ترمیم بخیه داخلی و درمان عفونت تنفسی مفید است
• عسل لیمو: این نوع عسل از گل لیمو طعم ویژه ای داشته و قیمت آن بالا است. این عسل برای سرماخوردگی بسیار مفید است. رنگ این عسل شفاف است
• عسل هویج: عطر مطبوعی دارد و از گل های سفید هویج وحشی یا پرورشی به دست می آید. این عسل انرژی زا بوده و برای تقویت حافظه، رفع گرسنگی و افزایش قادگی مفید است. رنگ این عسل زرد تیره است
• عسل تمشک: عطر و طعم بسیار مطلوبی داشته و سریع در دهان آب می شود. برطرف کننده درد و ورم گلو و تقویت کننده قلب است. رنگ این عسل سفید است

عسل خام و عسل فراوری شده

عسل خام، عسلی است که از کندو استخراج شده و به آن حرارت نمی دهند اما عسل فرآوری ‌شده تحت فرایند فیلتراسیون قرار می‌گیرد. این نوع عسل در دمای بالا پاستوریزه می‌شود تا هم مخمرهای آن از بین بروند و هم ماندگاری طولانی‌تری داشته باشد.

تشخیص عسل تقلبی از عسل اصل

تشخیص عسل تقلبی در اغلب مواقع برای خریدار معمولی بسیار دشوار و یا غیرممکن است. اما در این جا چند روش خانگی برای تشخیص تقلبی بودن عسل ارائه می شود:

• آزمایش دستمال کاغذی: اگر مقداری عسل طبیعی را بر روی دستمال کاغذی بریزید، به هیچ وجه پشت دستمال مرطوب و خیس نمی‌شود. اما عسل تقلبی به خاطر رطوبت بالا پشت دستمال را مرطوب می‌کند
• چسبندگی عسل: چنانچه مقدار کمی عسل طبیعی را بین دو انگشت قرار دهید و آن را فشار دهید پس از جدا کردن انگشتان از هم، انگشان تمایلی به چسبندگی ندارند. اما در عسل کاملا تقلبی، به خاطر وجود شیرین‌کننده ‌های زیاد که در آن‌ها استفاده شده، کمی احساس چسبندگی ایجاد خواهد شد
• استفاده از کبریت: نوک کبریت را به عسل طبیعی آغشته کنید و پس از مدت کوتاهی، آن را پاک کنید. می توانید کبریت را روشن کنید. اما اگر عسل تقلبی باشد به علت رطوبت موجود در آن، کبریت روشن نخواهد شد.

مزاج، طبع و مصلح عسل

مزاج و مصلح عسل شامل موارد زیر است:

• طبع عسل: به طور کلی طبع عسل گرم و خشک است اما بسته به نوع گل و گیاهی که زنبور از آن تغذیه کرده طبع برخی عسل ها متفاوت هستند. در این مورد، مثال هایی ارائه می شود:
  • عسل های طبع گرم: عسل آویشن، عسل نمدار(زیرفون)، عسل اسطوخودوس، عسل شبدر، عسل اکالیپتوس، عسل یونجه، عسل سیاه دانه، عسل شوید، عسل مریم گلی
  • عسل های طبع سرد: عسل اقاقیا، زرشک، عسل عناب، عسل کنار، گشنیز
  • عسل های طبع معتدل: عسل مرکبات (عسل بهارنارنج)، عسل چند گیاه دشت عسل جنگلی
• مصلح عسل: آب انار ترش، آب لیمو، آب بالنگ، سرکه، گشنیز

ترکیبات، ویتامین ها و مواد معدنی عسل

ارزش غذایی 100 گرم عسل به صورت زیر است:

• مواد تشکیل دهنده اصلی عسل: انرژی (۳۰۴ کیلوکالری)، کربوهیدرات (۸۲٫۴۰ گرم)، پروتئین (۰٫۳۰ گرم)، آب (۱۷٫۱۰ گرم)، فیبر (۰٫۲۰ گرم)، قند (۸۲٫۱۲ گرم)
• ویتامین های عسل: ویتامین C (۰٫۵۰ میلی‌گرم)، ویتامین B2 (۰٫۰۴ میلی‌گرم)، ویتامین B3 (۰٫۱۲ میلی‌گرم)، کولین (20میلی‌گرم)، پانتوتنیک اسید (۰٫۰۷ میلی‌گرم)، ویتامین B5 (۰٫۰۲ میلی‌گرم)، فولات (۰۰/۲ میکروگرم)
• مواد معدنی عسل: کلسیم (۶٫۰۰ میلی‌گرم)، آهن (۰٫۴۲ میلی‌گرم)، منیزیم (۲٫۰۰ میلی‌گرم)، فسفر (۴٫۰۰ میلی‌گرم)، پتاسیم (۵۲٫۰۰ میلی‌گرم)، سدیم (۴٫۰۰ میلی‌گرم)، روی (۰٫۲۲ میلی‌گرم)، مس (۰٫۰۴ میلی‌گرم)، منگنز (۰٫۰۸ میلی‌گرم)، سلنیم (۰٫۸۰ میکروگرم)

فواید دارویی و درمانی عسل

عسل، به طور کلی دارای خواص و فواید زیادی است که برخی از آنها عبارتند از:

• ضد باکتریایی قوی: عسل خواص ضد باکتریایی بسیاری دارد. این ویژگی به دلیل مهار کننده‌های میکروبی خاص موجود در آن است که همراه با گلوکز اکسیداز به آن خاصیت باکتری کشی زیادی می بخشد. این خاصیت به محافظت از بدن در مقابل رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند. همچنین عسل عفونت و مسمومیت ها را از یبن می برد
• درمان سرفه: پژوهش ها نشان می دهد که عسل یک داروی موثر برای درمان سرفه بوده و در ساخت بسیاری از داروهای سرفه وجود دارد
• خاصیت آنتی اکسیدانی قوی: اثرات آنتی اکسیدانی عسل بالا است. بنابراین به عنوان یک مکمل غذایی مفید عمل کرده و از پیشرفت بیماری‌های قلبی یا گوارشی جلوگیری می کند. عسل سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند، ضدالتهابی قوی بوده و به بهبود سلامت چشم و بینایی کمک می‌کند
• درمان زخم‌ و سوختگی ‌ها: آنزیمی وجود دارد که مسئول تولید پراکسید هیدروژن است و در درمان زخم‌ها و تسکین درد، ضدعفونی کردن و جلوگیری از رشد میکروب‌ها و باکتری‌ها موثر است
• ضدالتهاب قوی: یکی دیگر از ویژگی‌های مهم عسل ضد التهاب بودن آن است. عسل توانایی نابودی باکتری‌ها را دارد. هنگامی که از عسل در ترکیب ماسک‌ های پوستی استفاده می‌شود
• خواص عسل برای زیبایی پوست صورت: عسل برای پوست و صورت فواید بسیاری دارد، زیرا عسل موجب لایه‌ برداری پوست شده و برای درمان پسوریازیس، اگزما و آکنه مؤثر و مفید است. استفاده از عسل به رفع خشکی پوست و تَرَک ‌های پا کمک می کند
• پیشگیری از بیماری‌ها و مشکلات گوارشی: برخلاف قندهای تصفیه شده و ساده مانند ساکارز، عسل در معده تخمیر نمی‌شود، زیرا به سرعت هضم شده و مدت زیادی در معده باقی نمی‌ماند. عسل به درمان مشکلاتی چون سوء‌ هاضمه، عفونت‌های روده‌ای و همچنین در درمان یبوست‌های پی در پی کمک می کند
• پیشگیری از سرطان: عسل حاوی ویتامین‌ها و آنتی اکسیدان‌های بسیاری است. در واقع یکی از آنتی اکسیدان‌های منحصر به فرد به نام پینوسمبرین (Pinocmbrin) فقط در عسل یافت می‌شود و این نوع از آنتی اکسیدان‌ها نقش بسزایی در پیشگیری از سرطان و جلوگیری از تکثیر سلول‌های سرطانی به خصوص سرطان دهان، مری، روده، و معده خواهند بود

عوارض و موارد منع مصرف عسل

در این بخش از مقاله، مضرات عسل، در چهار دسته کلی ارائه می شود:

• مضرات ناشی از مصرف زیاد عسل: زیاده روی در مصرف عسل باعث عوارض زیر می شود:
  • افزایش سطح قند خون
  • ایجاد اضافه وزن و چاقی
  • ایجاد دل درد و مشکلات گوارشی
• مضرات ناشی از باکتری‌های موجود در عسل: عسل ماده ای ضد باکتری است اما باکتری هایی در آن وجود دارد که اگر محیط مناسب برای آنها بوجود بیاید فعال خواهند شد. عوارض ناشی از باکتری ها عبارتند از:
  • بوتولیسم در کودکان مانند ضعف، بی حالی، یبوست و …
  • مسمومیت غذایی
• مضرات ناشی از آلرژی به عسل خام: آلرژی به عسل، معمولا مربوط به عسل های خام و پاستوریزه نشده است. علائم حساسیت به عسل شامل موارد زیر است:
  • احساس ضعف
  • خارش پوست و کهیر زدن
  • دل درد و نفخ معده
  • غش کردن
  • ضربان قلب نامنظم
  • تنگی نفس و سرگیجه
• مضرات ناشی از مصرف عسل تقلبی: مصرف عسل تقلبی در طولانی مدت می‌تواند باعث بروز این مشکلات شود:
  • کاهش عملکرد آنزیم های بدن
  • افزایش شدید سطح قند خون
  • ایجاد خستگی مزمن
  • پوسیدگی دندان ها
  • افزایش تری گلیسرید خون
  • ایجاد کبد چرب

شیوه درست نگهداری عسل

برای حفظ رنگ و طعم عسل، توصیه های زیر ارائه می شود:

• ظرف شیشه ای درب دار، بهترین گزینه برای نگهداری عسل است و اگر در دسترس نبود از ظرف پلاستیکی‌‌ مخصوص مواد غذایی استفاده کنید
• عسل طبیعی را در یخچال و فریزر نگهداری نکنید زیرا باعث سفت شدن و تسریع فرآیند رس ‌بستن آن می‌شود.
• عسل را در جای تاریک و به دور از نور نگهداری کنید، زیرا تابش مستقیم نور خورشید، باعث از بین رفتن خواص و تغییر رنگ عسل می‌شود.
• عسل به راحتی رطوبت اطراف را جذب می‌کند و این مساله باعث تخمیر و از بین رفتن آن می‌شود. بنابراین عسل را در مکانی خشک نگهداری کنید

موارد مصرف عسل

عسل کاربردهای خوراکی و غیرخوراکی دارد:

• کاربرد خوراکی عسل: عسل به تنهایی ماده غذایی بسیار مفید و خوشمزه ای برای وعده های مختلف غذایی مانند صبحانه، عصرانه و … است. همچنین از عسل برای تهیه انواع غذا، دسر و شیرینی مانند مافین سیب و عسل، قطاب عسلی، چیز کیک ماست و عسل، سوهان عسلی، بستنی توت فرنگی با عسل، فیله مرغ گریل با عسل، رولت مرغ با عسل و … استفاده می شود
• کاربرد غیر خوراکی عسل: عسل در ساخت داروهای مختلف، به خصوص داروهای ضد سرفه کاربرد دارد. همچنین عسل در ساخت ماسک برای پوست و درمان محل سوختگی پوست می توان از عسل استفاده کرد

دانستنی جالب در مورد عسل

جالب است بدانید که در قرن 11 میلادی، عسل برای آلمانی ها یک کالای بسیار با ارزش بود. اربابان آلمانی عادت داشتند دهقانان را مجبور کنند به آنها به جای پول، عسل پرداخت کنند.

• وبسایت های محتوایی حوزه مواد غذایی
• وبسایت های محتوایی حوزه طب سنتی
• کتاب مرجع کامل ویتامین ها و مواد معدنی