بیماری کبد چرب چیست؟ | علائم، علل، پیشگری و درمان کبد چرب

بیماری کبد چرب یا استئاتوز (Fatty liver) زمانی رخ می ‌دهد که چربی در کبد انباشته می‌ شود. وجود مقادیر اندکی چربی در کبد طبیعی است، اما مقدار زیاد آن می ‌تواند برای سلامتی مشکل‌ ساز شود. کبد دومین ارگان بزرگ بدن است. این ارگان مهم به هضم مواد مغذی حاصل از غذا ها و نوشیدنی‌ ها کمک کرده و مواد مضر خون را فیلتر می کند. چربی زیاد کبد می‌ تواند باعث التهاب کبد شده و به آن آسیب برساند و ایجاد زخم کند. در موارد شدید، این زخم می ‌تواند نارسایی کبدی را در پی داشته باشد. کبد چرب همانند اسهال، یبوست، هموروئید، شقاق، سنگ کیسه صفرا، آپاندیسیت، ورم معده، سندروم روده تحریک پذیر، زخم معده، رفلاکس معده، سلیاک، کولیت زخمی، دیورتیکولیت، پانکراتیت، سیروز کبد، پولیپ روده بزرگ، انسداد روده و … یکی از انواع بیماری های دستگاه گوارش بدن انسان است. در این مطلب، شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری کبد چرب ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این بیماری به دست آورید.

انواع بیماری کبد چرب

این بیماری به دو شکل اصلی زیر دیده می ‌شود:

نوع اول- کبد چرب الکلی

• کبد چرب الکلی (AFLD): این بیماری جزء اولین مرحله‌ های بیماری ‌های کبدی مربوط به الکل است، که به علت مصرف بیش از حد الکل ایجاد می ‌شود. نوشیدن زیاد الکل باعث تجمع چربی در کبد می ‌شود.
• استئاتوهپاتیت الکلی (ASH): استئاتوهپاتیت الکلی یا هپاتیت الکلی نوعی AFLD است. این بیماری زمانی اتفاق می ‌افتد که تجمع چربی اضافی در کبد با التهاب همراه است. در صورتی که کبد ضمن وجود چربی اضافی در آن، ملتهب باشد و فرد زیاد الکل مصرف کند، ممکن است تشخیص پزشک ASH باشد. اگر ASH به درستی درمان نشود، می‌ تواند به بروز زخم کبدی منجر شود. زخم کبدی شدید به عنوان سیروز شناخته می‌ شود که می ‌تواند نارسایی کبدی را در پی داشته باشد.

نوع دوم- کبد چرب غیر الکلی

• کبد چرب غیر الکلی (NAFLD): این بیماری زمانی رخ می ‌دهد که کبد در شکستن چربی‌ ها دچار مشکل شده و با جمع شدن چربی در بافت‌ های کبد، فرد دچار کبد چرب می ‌گردد. انواع این بیماری با مصرف الکل مرتبط نبوده و زمانی مشخص می ‌شود که ۱۰ درصد یا بیشتر وزن کبد حاوی چربی باشد.
• استئاتوهپاتيت غيرالكلی (NAFLD): این وضعیت زمانی رخ می ‌دهد که تولید چربی اضافی در کبد با التهاب کبدی همراه باشد. در صورتی که کبد ضمن وجود چربی اضافی در آن، ملتهب باشد و هیچ ‌گونه سابقه مصرف الکل وجود نداشته باشد، ممکن است پزشک بروز NASH را تشخیص دهد. در صورت عدم درمان می ‌تواند موجب زخم کبد شود. این وضعیت در موارد شدید ممکن است سیروز و نارسایی کبدی را در پی داشته باشد.
• کبد چرب حاد بارداری (AFLP): یک عارضه نادر اما جدی در بارداری است که علت دقیق آن مشخص نیست. معمولا در سه ماهه سوم بارداری خود را نشان می ‌دهد. این بیماری در صورت عدم درمان، برای سلامتی مادر و جنین در حال رشد خطرات جدی در پی خواهد داشت. در صورت ابتلا به AFLP، دستور پزشک این است که زایمان در اسرع وقت صورت گیرد. ممکن است لازم باشد مراقبت از مادر تا چند روز پس از زایمان ادامه یابد. احتمالا سلامت کبد طی چند هفته پس از زایمان به حالت عادی بر می‌گردد.

همچنین کبد چرب به 4 گرید از نظر میزان پیشرفت، دسته بندی می شود:

• کبد چرب گرید 1 (کبد چرب ساده): درکبد چرب گرید ۱ چربی اضافی در کبد تجمع پیدا می کند. اگر بیماری از گرید ۱ پیشرفت نکند، تقریبا بی ‌ضرر است و دلیل آن خوردن مواد غذایی ناسالم است؛ البته این گرید با افزایش فعالیت‌ های روزانه و تغذیه سالم کاملاً برطرف می‌ گردد.
• کبد چرب گرید 2 (استئو هپاتیت): کبد چرب گرید ۲علاوه بر چربی اضافی، التهاب نیز در کبد وجود دارد. در این حالت وضعیت بیمار کمی سخت‌ تر و پیچیده‌ تر می ‌شود این حالت از کبد چرب، رژیم غذایی خاص خود را نیز دارد.
• کبد چرب گرید 3 (فیبروز کبدی): التهاب در کبد باعث ایجاد زخم شده است.التهاب مداوم باعث ایجاد اسکار (زخم) در کبد می ‌شود. اما کبد هنوز می ‌تواند عملکرد طبیعی داشته باشد. تنها با بهبود سبک زندگی قابل درمان خواهد بود.
• کبد چرب گرید 4 (سیروز کبدی): زخم کبد به طور گسترده‌ ای گسترش یافته است. سیروزکبدی یک بیماری بالقوه تهدید کننده زندگی است که می‌ تواند باعث نارسایی کبدی شود و معمولا غیر قابل برگشت است. به همین دلیل بسیار مهم است که از پیشرفت آن جلوگیری کنید. در صورت اقدام نکردن برای بهبود بیماری پیوند کبد برای فرد احتیاج می ‌شود.

علائم شایع بیماری کبد چرب

این بیماری علائم و نشانه ‌های مختلفی دارد. ممکن است همه این علامت‌ ها را نداشته باشید و حتی گاهی متوجه نشوید که به این بیماری مبتلا شده ‌اید. علایم کبد چرب عبارتند از:

• زرد شدن پوست و چشم ها
• کاهش وزن
• ضعف و خستگی مفرط
• از دست دادن اشتها
• مبتلا بودن به خارش طولانی مدت
• تهوع و استفراغ
• درد شکم

اگر این بیماری به مرحله سیروز کبدی برسد، اسکار ها (زخم ها) پیشرفته شده و علائم زیر ظاهر می ‌شوند:

• متورم شدن شکم
• بزرگ شدن طحال
• قرمز شدن کف دست
• بزرگ شدن رگ های خونی در زیر پوست

علل بیماری کبد چرب

این بیماری زمانی رخ می‌ دهد که چربی زیادی در بدن تولید شود یا متابولیسم چربی به خوبی صورت نگیرد. چربی اضافی در سلول ‌های کبدی ذخیره شده و در آن ‌ها تجمع می ‌یابد و باعث این بیماری می‌ شود. تولید این چربی می ‌تواند علل مختلفی داشته باشد.

از مهم ترین علل بروز کبد چرب در طب سنتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نوشیدن آب یخ (موثر ترین علت)
• مصرف بستنی
• خوردن سردی های شدید با گرمی های شدید
• در هم خوردن
• خوردن زیاد چربی
• مصرف نمک
• نجویدن غذا به مقدار کافی
• خوردن زیاد شیرینی و نوشابه

همچنین در طب جدید نیز علل بروز کبد چرب در افرادی که مصرف زیاد الکل دارند، منجر به بیماری کبد چرب الکلی می شود که اولین مرحله بیماری کبدی ناشی از الکل است. علت بیماری کبد چرب غیر الکلی به طور دقیق مشخص نیست؛ اما یک یا چند مورد از عوامل زیر ممکن است در این زمینه نقش داشته باشند:

• رژیم غذایی نادرست (استفاده از انواع فست فود)
• وجود استرس درونی و نهفته
• مصرف بیش از معمول دارو
• ابتلا به چاقی و اضافه وزن
• ابتلا به دیابت نوع دو
• مقاومت نسبتا بالای بدن در مقابل انسولین
• وجود سطوح بالای چربی (به ویژه تری گلیسرید در خون)
• ابتلا به برخی از عفونت ها همچون هپاتیت
• ابتلا به سندروم متابولیک
• وجود برخی از شرایط ژنتیکی نادر
• ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک
• ابتلا به کم‌کاری تیروئید
• ابتلا به کم‌ کاری غده هیپوفیز

نکته: در صورت داشتن سابقه خانوادگی کبد چرب، احتمال بروز این بیماری در شما بیشتر است.

عوارض احتمالی کبد چرب

در اکثر بیماران مبتلا به کبد چرب، مشکل جدی برای کبد ایجاد نمی ‌شود. کبد چرب از نظر بالینی یک اختلال پایدار و ساکت شناخته شده و در بیشتر موارد سبب اختلال شدیدی در کبد نمی ‌شود و با درمان بهبود می ‌یابد؛ ولی در تعداد اندکی از بیماران با گذشت زمان عوارض خطرناکی همچون موارد زیر ایجاد می شود:

• ابتلا به گیجی و خواب ‌آلودگی
• تجمع مایع در شکم
• تورم ورید های مری (احتمال دارد پاره شود و خونریزی کند)
• نارسایی کبد و ازکار افتادن این اندام
• ابتلا به سرطان کبد

شیوه تشخیص بیماری کبد چرب

برای تشخیص این بیماری، اقدامات مختلفی لازم است که در زیر به بررسی آن ‌ها می‌ پردازیم:

• شرح حال پزشکی: برای تشخیص، به یک شرح حال پزشکی نیاز است. پزشک، سوالاتی درباره ی موارد زیر مطرح خواهد کرد:
  • تاریخچه پزشکی خانواده (هرگونه سابقه بیماری کبدی)
  • مصرف الکل و سایر عادات سبک زندگی
  • هر دارویی که مصرف می ‌شود
  • هرگونه بیماری که ممکن است به آن مبتلا باشید
  • آخرین تغییراتی که در وضعیت سلامتی بیمار رخ داده است
• معاینه بدنی: برای بررسی التهاب کبد، پزشک ممکن است شکم فرد را لمس کرده یا فشار دهد. در صورتی که کبد بزرگ شده باشد، ممکن است پزشک بتواند آن را در قسمت بالایی و راست شکم احساس کنند. با این حال، احتمال دارد که کبد بدون بزرگ شدن دچار التهاب شده باشد و در نتیجه دکتر با لمس کردن نتواند التهاب کبد را تشخیص دهد.
• آزمایش خون: در بسیاری از موارد، این بیماری خود را با افزایش آنزیم‌ های کبدی در آزمایش خون، نشان می ‌دهد. در آزمایش خون فرد مبتلا به این بیماری، آنزیم‌ های آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) افزایش می ‌یابند. افزایش آنزیم‌ های کبدی، نشان دهنده التهاب کبد است (این بیماری یکی از دلایل التهاب کبد و افزایش آنزیم‌ های کبدی است، اما تنها علت آن نيست). اگر نتیجه ی آزمایش بالا بودن آنزیم‌ های کبدی مثبت باشد، احتمالا پزشک برای شناسایی علت التهاب آزمایش ‌های بیشتری نظیر موارد زیر تجویز می کند:
  • آزمایش چربی خون
  • شمارش کامل سلول‌ های خونی
  • قند خون ناشتا
  • آزمایش غربالگری بیماری سلیاک
  • آزمایش بررسی هپاتیت ویروسی مزمن (هپاتیت A، هپاتیتی B، هپاتیت C)
  • هموگلوبین A1C (برای بررسی سطح قند خون طی ۶ ماه گذشته)
  • آزمایش بررسی عملکرد کبد یا تست کبد چرب (این تست با آزمایش خون انجام شده و سطح پروتئین ‌ها و آنزیم‌ ها در کبد بررسی می‌ شود. اگر در آزمایش عملکرد کبد مورد مشکوکی مشاهده شود، پزشک برای تشخیص دقیق ‌تر آزمایش ‌های تصویر برداری را توصیه می‌ کند).
  • آزمایش الاستوگرافی ناپایدار تحت کنترل لرزش (در این تست برای اندازه‌ گیری سفتی کبد، از امواج صوتی با فرکانس پایین استفاده می ‌شود. این روش می ‌تواند به بررسی زخم کمک کند).
• روش های تصویر برداری: پزشک ممکن است برخی از آزمایش‌ های تصویر برداری زیر را برای بررسی وجود چربی اضافی یا سایر مشکلات درخواست دهد:
  • سونوگرافی
  • سی تی اسکن
  • ام آر آی (MRI)
  • فیبرو اسکن
• نمونه برداری (بیوپسی) از کبد: بیوپسی کبد بهترین راه برای تعیین شدت بیماری است. در بیوپسی کبد، پزشک سوزنی را به داخل کبد وارد کرده و یک قطعه از بافت را برای معاینه بر می دارد. به منظور کاهش درد از بی ‌حسی موضعی استفاده می‌ شود. این آزمایش می ‌تواند به تشخیص وجود این بیماری و همچنین زخم کبدی کمک کند.

درمان بیماری کبد چرب

درمان کبد چرب در طب سنتی می تواند به صورت زیر باشد:

• ترک سردی ها
• ترک آب یخ در بین غذا
• رفتن به پیاده روی
• مصرف مرتب میوه و سبزیجات
• خوردن سرکنگبین در شب ها (40 تا 120 روز)
• انجام حجامت عام (2 مرحله)، (اگر چربی کبد خیلی پیشرفته باشد، حجامت بر روی کبد انجام می شود)
• کاهش مصرف کربوهیدرات‌ های تصفیه‌ شده (مانند شیرینی‌ جات، برنج سفید، نان سفید)

نکته: اگر چربی کبد در اثر الکل باشد، سرکنگبین عنصلی خورده شود؛ این دارو هم فرح بخش و هم سودا زدای مغز است. (به علت اینکه سرکنگبین در این بیماری نمی تواند نفوذ کند لذا از این نوع سرکنگبین استفاده می کنیم).

در حال حاضر، هیچ داروی تایید شده‌ ای برای درمان بیماری کبد چرب در طب جدید وجود ندارد و محققان برای پیدا کردن داروی کبد چرب باید تحقیقات بیشتری انجام دهند. در صورت بروز عارضه جانبی، پزشک معالج می ‌تواند درمان ‌های دیگری همچون موارد زیر پیشنهاد دهد:

• تجویز قرص ویتامین E (در برخی موارد)
• داروی ضد دیابت متفورمین (در افرادی که همراه دیابت، دچار نوع غیر الکلی این بیماری هستند)
• انجام عمل جراحی (سیروز می ‌تواند منجر به نارسایی کبدی شود. افرادی که به نارسایی کبدی دچار می ‌شوند، ممکن است برای درمان، به پیوند کبد نیاز داشته ‌باشند)

نکته: درمان های ارائه شده بر اساس منابع معتبر و صرفا جهت آشنایی با رویکرد درمان ارائه شده است. طبیعتا جهت درمان این بیماری لازم است به پزشک مراجعه نمایید.

شرایط مراجعه به پزشک در درمان بیماری کبد چرب

بیماری ‌های کبدی به طور موقت در حال پیشرفت هستند و هیچ علائمی ندارند. بنابراین بهتر است در هنگام بروز خستگی، ضعف، کاهش وزن، یرقان یا زردی پوست به پزشک مراجعه شود.

پیشگیری از ابتلاء به بیماری کبد چرب

برخی از موارد مهم که در پیشگیری از کبد چرب توصیه شده است، عبارت است از:

• اجتناب از مصرف الکل
• انجام ورزش روزانه
• انتخاب رژیم غذایی سالم
• جلوگیری از داشتن اضافه وزن
• کنترل قند خون، میزان تری گلیسیرید و کلسترول خون

شیوع بیماری کبد چرب در جهان و ایران

میزان شیوع بیماری کبد چرب در جمعیت بزرگسال جهان، ۲۵ درصد و در بین کودکان و نوجوانان جهان، حدود ۸ درصد اعلام شدهاست. همچنین موارد شایع فیبروز در جمعیت بزرگسال جهان، طی سه دهه گذشته، بیش از دو برابر شده و به ۱۲۲ میلیون نفر رسیده است. همچنین در حال حاضر ۲۵ تا ۳۰ درصد ایرانی ‌ها مبتلا به سندروم متابولیک هستند.

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه بیماری کبد چرب عبارت است از:

• سندروم متابولیک: سندروم متابولیک مجموعه ‌ای از اختلالات است که وقتی همراه با هم اتفاق بیفتند، خطر بیماری قلبی، سکته و دیابت نوع ۲ را افزایش می ‌دهند. این اختلالات شامل فشارخون بالا، قند خون بالا، چربی بالای دور کمر و سطوح غیر طبیعی کلسترول یا تری گلیسیرید می ‌شود.
• سندروم تخمدان پلی کیستیک: یک اختلال هورمونی شایع خانم‌ ها در سنین باروری است. خانم ‌های مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک ممکن است دوره‌ های قاعدگی طولانی مدت یا سطح هورمون مردانه (آندروژن) بیش از حدی داشته باشند.
• آنزیم‌ آلانین آمینوترانسفراز: آنزیمی است که عمدتاً در کبد یافت می‌شود اما مقدار کمی از آن نیز در کلیه ‌ها، قلب، ماهیچه ‌ها و پانکراس وجود دارد.
• سرکنگبین عنصلی: این سرکنگبین بسیار گرم و برای کبد چرب بسیار مفید است. دولیتر سرکه را در 200 گرم پیاز عنصل خورد شده و جوشانده شده، صاف کرده و بعد از مقداری خنک شدن، یک و نیم برابر آن عسل اضافه کنید و شب ها یک چهارم لیوان از این سرگنگبین و بقیه ی لیوان آب، خورده شود.

• سایت درمانکده
• سایت دکتر تو
• ویکی پدیا
• کتاب مزاج شناسی (به همراه نسخه های استاد خیراندیش)