رزماری چیست | راهنمای جامع پیشینه، طبع، ویتامین ها، فواید و عوارض، شیوه مصرف، شیوه نگهداری

رُزماری با نام علمی Salvia Rosmarinus، سبزی چوبی و چند ساله با برگ‌هایی معطر، همیشه سبز، سوزنی مانند است که و گل های سفید، صورتی، بنفش یا آبی دارد. رزماری بومی منطقه مدیترانه است. این گیاه از خانواده نعناع بوده و دارای طعم تلخ،گرم و گس‌ است. برگ‌ های تازیه یا خشک رزماری را به عنوان طعم دهنده و مطبوع کردن عطر غذاها، مانند قیمه، گوشت بره و گوساله، مرغ،  بوقلمون، اردک، کباب مرغ با طعم رزماری، ماکارونی با طعم رزماری، ماهی با طعم رزماری، غذاهای دریایی، سوسیس، انواع سوپ و همچنین برای طعم دادن به سبزیجات و مواد غذایی مانند سیب زمینی، گوجه فرنگی، شلغم و… استفاده می‌ شود. همچنین از برگ آن می‌توان دم نوش گیاهی رزماری و یا چای رزماری درست کرد. از نظر طب سنتی، رزماری طبعی گرم و خشک دارد. در این مطلب؛ پیشینه، انواع، طبع، خواص، ویتامین ها، عوارض، شیوه درست مصرف، شیوه نگهداری و کاربردهای رزماری، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از رزماری به دست آورید.

پیشینه و تاریخچه رزماری

در یونان باستان اعتقاد بر این بوده که رزماری یا اکلیل کوهی ذهن و حافظه را تقویت می کند. در قرن پانزدهم، مردم شاخه هایی از اکلیل کوهی را منازل خود می سوزانیدند تا آنها را از مرگ یا سیاه طاعون حفظ کند. در جنگ جهانی دوم، اکلیل کوهی (رزماری) را به همراه سرو کوهی می سوزانیدند، تا از بروز عفونت جلوگیری شود. رزماری از گیاهانی است که در طباخی مورد استفاده قرار می گیرد. مزه تند آن گوشت گوساله سرخ شده را خوشمزه کرده و باعث لذیذ شدن طعم مرغ و ماهی می شود. گفته می شود، دانشجویان یونانی در وقت امتحان دادن تاج گل هایی از اکلیل کوهی را به دور سر خود می پیچیده اند. بعدها از رزماری در تشریفات تدفین، عزاداران شاخه هایی از اکلیل کوهی تازه را بر روی مقبره قرار می دادند تا شخص متوفی فراموش نشود. این گیاه در مراسم عروسی، به نشانه وفاداری بوده و شاخه هایی از آن در میان دسته گل عروس قرار داده می شده است.

مزاج، طبع و مصلح رزماری

از نظر طب سنتی، گیاه رزماری طبعی گرم و خشک داشته و مصلحات و بهبود دهنده های خواص آن؛ سکنجبین، انجیر، مویز و عسل هستند.

ترکیبات، ویتامین ها و مواد معدنی رزماری

ارزش غذایی 100 گرم رزماری تازه به صورت زیر است:

• مواد تشکیل دهنده اصلی رزماری: انرژی (کالری) ( 131کیلوکالری)، کربوهیدرات (70گرم)، پروتئین (3.31گرم)، چربی (5.86گرم)، آب (67.77گرم)، فیبر (14.10گرم)
• ویتامین های رزماری: ویتامین A (00میکروگرم)، ویتامینC (21.80میلی گرم)، ب1 (0.04میلی گرم)، ب2 (0.15میلی گرم)، ب3 (0.91میلی گرم)، ب5 (0.80میلی گرم)،ب6 (0.34میلی گرم)، ب9 (109.00میکروگرم )
• مواد معدنی رزماری: کلسیم (00میلی گرم)، آهن (6.65 میلی گرم)، منیزیم (91.00میلی گرم)، فسفر (66.00 میلی گرم)، پتاسیم (668.00 میلی گرم)، سدیم (26.00میلی گرم)، روی (0.93میلی گرم)، مس (0.30میلی گرم)، منگنز ( 0.96میلی گرم)

فواید دارویی و درمانی رزماری

رزماری علاوه بر طعم و عطر خوبی که به غذا می دهند، دارای فواید زیادی است که بدین شرح می باشد:

• خاصیت آنتی اکسیدانی: رزماری خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضد میکروبی قوی داشته و حتی بو کردن آن هم می‌تواند تاثیر آرام ‌بخشی داشته باشد.
• تنظیم چربی خون: رزماری به تنظیم چربی خون کمک می کند
• هضم بهتر غذا: در هضم بهتر غذا موثر است برای مثال اضافه کردن برگ های خشک رزماری به پیتزا و ماکارونی هضم آن ها را راحت تر می کند
• پاکسازی ریه: رزماری یا اکلیل کوهی یکی از بهترین گیاهان در پاکسازی ریه از مواد زائد است. مصرف آن جهت بهبود سرفه‌های خلطی و خس خس سینه مفید است
• کاهش نفخ و یبوست: باعث کاشه نفخ و یبوست می شود
• خاصیت ضدالتهابی: خاصیت ضدالتهابی این گیاه در بیماران دچار دردهای اسکلتی، عضلانی و مفصلی بسیار ارزشمند است
• درمان ریزش مو: روغن رزماری در کاهش ریزش مو و ابرو توصیه شده است
• تقویت حافظه و اعصاب: بوییدن آن موجب تقویت حافظه، افزایش روحیه و بهبود خلق و خو می‌شود
• درمان کبدچرب: طب سنتی، رزماری را برای درمان کبد چرب پیشنهاد می‌دهد، زیرا خوردن رزماری جریان صفراوی بدن را زیاد کرده و باعث افزایش متابولیسم چربی و سم‌زدایی کبد می‌شود
• تقویت سیستم ایمنی: رزماری تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن است
• خوش بویی دهان: غرغره آب صاف شده حاصل از جوشاندن گیاه رزماری، شست‌ و شو دهنده طبیعی دهان بوده و به خوش‌بویی دهان کمک می‌کند
• جلوگیری از پیری پوست: عصاره گیاه رزماری، با محافظت از مواد تشکیل‌دهنده سلول‌های پوست، از آسیب‌های پوستی مربوط به سن مانند چین و چروک پیشگیری می‌کند
• جلوگیری از تعفن گوشت: در جلوگیری از تعفن گوشت از نمک هم بهتر است
• درمان دیابت: رزماری برای دیابت مفید است. نوشیدن دمنوش رزماری باعث می‌شود که گلوکز به میزان بیشتری جذب سلول‌های عضلانی شده و در نتیجه باعث کاهش قند خون می شود.

عوارض، مضرات و موارد منع مصرف رزماری

عوارض و موارد منع مصرف رزماری عبارت است از:

• اگر شما به دیگر اعضای خانواده نعناعیان آلرژی دارید، ممکن است با مصرف رزماری نیز به مشکل بربخورید، اما واکنش‌ها معمولا خفیف هستند
• بهتر است در دوران بارداری و شیردهی استفاده نشود
• در غلظت‌های بالا و مدت زمان طولانی سمیت بسیار کمی دارد، پس توصیه می‌شود مصرف آن مداوم نباشد. در هنگام مصرف ۴ الی ۶ میلی لیتر عصاره مایع این گیاه و ۲ تا ۴ گرم از ریشه خشک این گیاه بیشتر استفاده نشود
• افرادی که دچار دیابت و قندخون بالا هستند نیز باید رزماری را به میزان کمی استفاده کنند
• مصرف موضعی روغن آن ممکن است حساسیت پوستی ایجاد کند
• استفاده از این گیاه برای افراد با مزاج گرم توصیه نمی‌شود
• مصرف چای رزماری و گل محمدی در مردان می‌تواند مضر بوده و باعث کاهش میل جنسی آن‌ها شود

شیوه مصرف رزماری

رزماری به شکل های مختلف استفاده می شود:

• دمنوش: برای درست کردن دمنوش رزماری، یک قاشق چای‌خوری رزماری را با یک لیوان آب جوش به مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه دم کرده و میل کنید
• طعم دهنده: برای کاربرد رزماری به عنوان طعم دهنده، هم به صورت پودر به مواد غذایی اضافه کنید و هم می توانید به صورت یک یا دو شاخه‌ کوچک از یان گیاه را داخل شیشه‌ی روغن زیتون‌ بیندازید. می‌توانید چند حبه سیر هم به آن اضافه کنید و در غذاهای مختلف از آن استفاده کنید
• مصرف موضعی: عصاره‌ روغن رزماری برای ماساژ بسیار عالی است. برای این کار دو تا سه قطره از این عصاره را با یک قاشق غذاخوری روغن بادام شیرین مخلوط کرده و استفاده کنید. همچنین برای تقویت مو، یک چهارم فنجان رزماری خشک یا تازه را به دو فنجان آب در حال جوش اضافه و به مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه بجوشانید. سپس آن را از صافی رد کرده و آب رزماری را روی سر بریزید یا آن را به ساقه و ریشه موهای خود اسپری کنید. اجازه دهید یک الی دو ساعت روی سر بماند، هم برای تقویت موها موثر است و هم کاهش موهای سفید. اگر تعداد موهای سفید سر شما زیاد است، از این محلول برای مدت طولانی‌تری استفاده کنید.

شیوه درست نگهداری رزماری

روش های زیر، برای نگهداری رزماری ارائه می شود:

• نگهداری رزماری تازه: برای نگه داشتن رزماری تازه، گیاهان را در یک ظرف ضد هوا در مکانی خنک و تاریک نگهداری کنید تا طعم آنها حفظ شود
• نگهداری رزماری خشک: آن را خشک کنید و همچنین به صورت پودر یا ادویه در بیاورید، به یاد داشته باشید که شاخه های رزماری را قبل از خشک کردن بشویید. اگر فقط یک یا دو شاخه باشد، می توانید گیاه را یک روز روی پیشخوان آشپزخانه خود بگذارید تا خشک شود. می توانید شاخه های رزماری را در یک کیسه کاغذی قهوه ای قرار داده و تا سه هفته در یک اتاق گرم، خشک و دارای تهویه مناسب بگذارید. همچنین برای خشک کردن برگ های رزماری می توانید، از دستگاه مایکروویو و یا فر نیز استفاده کنید. توجه به ظاهر برگ ها ضروری است. باید رنگ آنها سبز تیره بوده و نباید پژمرده به نظر برسند. اگر قسمت اعظم رنگ سبز تیره دارای برگ های زرد است، بهتر است از خرید خودداری کنید. اگر برگ ها دارای نقاط سیاه هستند، چنین برگهای رزماری نیز نباید خریداری شوند. این ممکن است نشان دهنده این باشد که گیاه بیمار بوده است. رزماری خشک خیلی بیشتر از انواع تازه آن نگهداری می شود، اما بهتر است در عرض یک سال استفاده شود.
• فریز کردن رزماری در روغن زیتون: نگهداری روغن و فریزر، بهترین کارایی را برای حفظ سبزیجات سفت مثل رزماری، مریم گلی، آویشن، و اورگانو (پونه کوهی) دارد. این سبزیجات همگی هنگام افزوده شدن به غذا سرخ می شوند. کاربرد فریزر برای حفظ سبزیجات، در نگهداری سبزیجات سفت در روغن یا آب گوشت است اما روغن مناسب تر است. عطر رزماری در روغن و تمام فریزر پخش شده و واقعا عالی است.

کاربرد ها و محصولات حاصل از رزماری

رزماری کاربردهای مختلف خوراکی و غیرخوراکی دارد. در اینجا چندمورد از آنها ارائه شده است:

• کابردهای خوراکی رزماری: برگ‌ های تازه یا خشک رزماری را به عنوان طعم دهنده و مطبوع کردن عطر غذاها، مانند قیمه و گوشت بره و گوساله، مرغ، بوقلمون، اردک، کباب مرغ با طعم رزماری، ماکارونی با طعم رزماری، ماهی با طعم رزماری، غذاهای دریایی، سوسیس، انواع سوپ و همچنین برای طعم دادن به سبزیجات و مواد غذایی مانند سیب زمینی، گوجه فرنگی، شلغم و… استفاده می‌ شود.
• کابردهای غیرخوراکی رزماری: اکلیل کوهی یا رزماری در تهیه محصولات بهداشتی به کار می رود و عصاره آن یکی از اجزای تقویت کننده ها و شامپوهای مخصوص موی سر می باشد. استفاده از روغن رزماری در افشانه ها برای سرفه، سینوزیت، سردرد، سرماخوردگی و آنفولانزا و میگرن مفید است. همچنین خوشبو کننده اتاق می باشد.کمپرس سرد روغن رزماری برای در رفتگی و پیچ خوردگی، سردرد و میگرن مفید است. رقیق شده روغن در وان حمام برای آرتروز، درد و ناراحتی، پشت درد، سلولیت، درد اعصاب، روماتیسم، پیچ خوردگی، عفونت کلی بدن، کاهش دردهای عادت ماهانه، فشار خون پایین، ضعف جسمی و جریان خون ضعیف مفید است. اسانس روغنی حاصل از جوانه های گل و برگ‌های این گیاه در تهیه عطر، صابون و به عنوان لوسیون در درمان طاسی به کار می‌رود.

• وبسایت های محتوایی حوزه مواد غذایی
• وبسایت های محتوایی حوزه طب سنتی
• وبسایت های محتوایی حوزه پزشکی