بیماری آسم چیست؟ | علائم، علل، پیشگری و درمان

واژه آسم (asthma) برگرفته شده از زبان یونانی به معنی نفس نفس زدن است. آسم یک بیماری التهابی رایج مزمن مجاری هوایی بوده و در دسته بیماری های ریه و دستگاه تنفسی (مانند سرماخوردگی، سرفه، عطسه، سکسکه و…) قرار دارد. در بیماری آسم به دلایل نامشخص، سیستم ایمنی فرد واکنش بیشتری نسبت به محرک‌های محیطی نشان می‌دهد و سبب التهاب در مجاری هوایی و افزایش انقباض‌پذیری عضلات صاف اطراف آن می‌شوند. این بیماری بر مسیر جریان هوا که وظیفه حمل هوا به داخل ریه را بر عهده دارد تأثیر می گذارد و منجر به نازک شدن و تورم این مجرا می شود، سپس مخاط این ناحیه را افزایش داده و تنفس فرد مبتلا را دشوار می کند. در این مطلب؛ شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری آسم، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی نسبت به بیماری آسم به دست آورید.

انواع آسم

آسم بر اساس شدت علائم و عوامل بوجود آورنده آن، به چند دسته تقسیم می شود:

• آسم متناوب خفیف: علائم در طول روز، حداکثر دو بار در هفته و علائم در طول شب، حداکثر دوبار در ماه
• آسم پایدار خفیف: علائم روزانه، حداقل دوبار در هفته و علائم در طول شب، بیشتر از دو شب در ماه
• آسم پایدار متوسط: علائم روزانه هر روز و علائم شبانه بیشتر از یک شب درهفته
• آسم پایدار شدید: علائم پرتکرار در طول روز و علائم مکرر شبانه
• آسم پایدار بسیار شدید: پاسخ ندادن به حداکثر دوز داروهای کورتیکواستروئید استنشاقی

علائم شایع بیماری آسم

در این بخش، علائم شایع آسم و همچنین نشانه های آن در حالت حاد بیماری آورده شده است:

• مشكل‌ در تنفس‌
• احساس‌ فشردگي، سفتی یا درد‌ در قفسه‌ سينه‌ و تنگي‌ نفس‌
• سرفه‌ (به ویژه در شب‌، معمولاً همراه‌ با خلط‌ غليظ‌، شفاف‌ و زرد. همچنین با ویروس های سرماخوردگی یا آنفولانزا تشدید می شود)
• خس‌ خس‌ سينه‌ یا صدای سوت به‌ هنگام‌ بازدم‌
• تنفس‌ سريع‌ و سطحي (كه‌ به‌ هنگام‌ نشستن‌ بهتر مي‌شود)
• انقباض‌ عضلات‌ گردن

  علايم‌ شديد حمله‌ حاد آسم عبارتند از:

• آبي‌ شدن‌ پوست‌
• خستگي‌ زياد
• تنفس‌ صدادار شبيه‌ خرخر
• ناتواني‌ در صبحت‌ كردن‌
• تغييرات‌ ذهني‌ و رواني‌، از جمله‌ بي‌قراري‌ يا گيجي‌

علل بیماری آسم

اسپاسم‌ و التهاب در مجاري‌ هوايي‌ (نايژه‌ها و نايژك‌ها)، باعث‌ كاهش‌ يا بسته‌ شدن‌ راه‌ عبور هوا به‌ ريه‌ها مي‌شود. از نظر طب سنتی و طب جدید، عواملي‌ مي‌توانند اين‌ تغييرات‌ را ايجاد و باعث ابتلا به آسم شوند.

علل بیماری آسم از نظر طب سنتی به شرح زیر است:

• تجمع بلغم در ریه و هوای سرد زمانی که هوا سرد است میزانبلغم در ریه زیاد شده و باعث ایجاد آسم می‌شود.
• دلایل ارثی و ژنتیکی
• عوامل محیطی (مثل آلودگی هوا، گرد و غبار دخانیات و…)
• نوع تغذیه (در افراد مبتلا به آسم، مصرف زیاد برخی مواد غذایی، مانند بادمجان، پنیر، سرکه، سس مایونز، نوشابه و…) ممکن است علائم بیماری را تشدید کند.

علل بیماری آسم از نظر طب جدید یا پزشکی مدرن به شرح زیر است:

• مواد آلاينده‌ موجود در هوا، مثل‌ دود و بوهاي‌ مختلف‌
• قرار گرفتن‌ در معرض‌ موادشيميايي‌ يا ساير مواد و آلاينده‌هاي‌ پرخطر (به طول مثال در محل کار)
• وجود بعضی از بيماري‌هاي‌ آلرژيك‌، مثل‌ تب یونجه یا اگزما
• مواد آلرژي‌زا مانند‌ کپک، شوره بدن حیوانات، گرده‌ گياهان‌، گرد و غبار و بعضي‌ از غذاها
• سيگار كشيدن‌
• بوهاي‌ زيانبار و دود تنباكو
• مصرف‌ برخی از داروها مانند‌ آسپيرين‌
• عفونت‌هاي‌ ويروسي‌ یا عفونت تنفسی فوقانی (مانند سرماخوردگی، آنفولانزا، سینوزیت یا برونشیت و …)
• سابقه‌ خانوادگي‌ آسم‌ يا آلرژي‌هاي‌ ديگر
• استرس‌هاي‌ مختلف‌ (ناراحتي‌ عاطفي‌، انجام بعضی حرکات ورزشی که باعث تشدید مشکل در بیمار مبتلا به آسم می شود)

عوارض احتمالی ابتلا به آسم

عوارض احتمالی ابتلا به آسم عبارتند از:

• نارسايي‌ تنفسي‌
• وارد شدن‌ هوا به‌ فضاي‌ اطراف‌ ريه‌ها (پنوموتوراكس‌)
• عفونت‌ ريه‌ و مشكلات‌ مزمن‌ ريوي‌ در اثر حملات‌ مكرر آسم‌

شیوه تشخیص بیماری آسم

برای تشخیص بیماری آسم، معاینه ها و آزمایشاتی انجام می شود؛ مانند آزمايش‌ خون، بررسي‌هاي‌ مربوط‌ به‌ كار و عملکرد ريه (مثل اسپیرومتری، پیک فلو و…)، بررسي‌هاي‌ مربوط‌ به‌ آلرژي‌ كه‌ معمولاً به‌ كمك‌ تست (آزمون) های پوستي‌ انجام‌ مي‌ شوند.

درمان آسم

اگرچه هنوز درمان قطعی و واضحی برای درمان آسم وجود ندارد. اما معمولاً روش های درمانی ای وجود دارند که شامل مدیریت و کنترل محر‎کها و اجتناب از آن‎ها برای داشتن یک زندگی معمولی برای افراد مبتلا است. توصیه های درمانی آسم از نظر طب سنتی شامل این موارد است:

• عدم انجام استحمام بعد از خوردن غذا (تحت هیچ شرایطی بعد از غذا استحمام نکنید)
• خودداری از خوابیدن پس از خوردن غذا
• استفاده از رایحه های خوشبوی طبیعی (مانند رایحه اکالیپتوس)
• استفاده از دستگاه تصفیه هوا
• انجام ورزش سبک و مناسب
• خودداری از خوابیدن به صورت طاق باز و به پشت
• استفاده از بخور نعناع و آویشن
• مصرف دم کرده عسل، گل بنفشه و گیاه انجدان رومی
• مصرف جوشانده برگ بارهنگ
• مصرف روزانه انجیر خشک
• مصرف پونه کوهی، آویشن شیرازی، گل پنیرک، گل ختمی و زوفا
• روغن مالی، حجامت، بادکش گرم در فصل بهار
• مصرف روزانه عسل، زنجبیل، فلفل سیاه، صبر زرد و آنغوزه
• مصرف جوشانده مویز و شنبلیله
• بادکش ریه
• مصرف دوسین (ترکیب سیاهدانه و عسل)
• عدم مصرف غذاهای سودا ساز (مانند بادمجان، چای پررنگ، گوشت گاو، سیب زمینی، عدس، ترشیجات، لازانیا و…)
• دوری از انجام کارها و رفتارهای سودازا (مانند دیر خوابیدن، کارهای فکری خسته کننده، غصه، غم و استرس و…)

راهکارها و داروهای توصیه شده در طب جدید، برای درمان آسم عبارتند از:

• حذف مواد آلرژي‌زا و آزاردهنده‌ از خانه‌ و محل‌ كار
• درمان‌ براي‌ حساسيت‌زدايي‌ از بعضي‌ مواد آلرژي‌زاي‌ خاص‌
• روان‌ درماني‌ يا مشاوره‌ (در صورتي‌ كه‌ آسم‌ با استرس‌ ارتباط‌ داشته‌ باشد)
• مراقبت‌ اورژانس‌ و بستري‌ كردن‌ در موارد حملات‌ شديد آسم‌
• به همراه داشتن همیشگی داروهای مهم
• نشستن به هنگام بروز حملات آسم
• انجام فعالیت مناسب (نرمش، ورزش و حرکات سبک)
• تجویز داروهایی که باعث شل شدن عضلات دیواره مجاری هوایی؛ و یا باعث کاهش التهاب می شوند توسط پزشک (مانند اكسپكتورانت‌، داروی گشادكننده‌ نايژه‌،‌ داروي‌ كورتيزوني‌، آنتي‌هيستامين و…)

شرایط مراجعه به پزشک در درمان

چنانچه با هریک از موارد زیر مواجه شدید به پزشک مراجعه کنید:

• بروز علایم آسم در فرد، یا یکی از اعضای خانواده اش
• مبتلا بودن یکی از اعضای خانواده به آسم
• حمله آسم (که به درمان جواب نمی دهد. این شرایط اورژانسی است)
• بروز علايم‌ جديد در افراد مبتلا به آسم

پیشگیری از ابتلاء به آسم

برخی از موارد مهم که در پیشگیری از آسم توصیه شده است، عبارتند از:

• دوری از از مواد آلرژي‌زاي‌ شناخته‌ شده‌ و آلاينده‌هاي‌ هوا
• انجام نرمش‌هاي‌ آسوده‌سازي‌ و شل‌كننده‌ عضلات‌، و نيز حركات‌ كمك‌كننده‌ به‌ تخليه‌ ترشحات‌ تنفسي
• مصرف منظم داروهايي‌ كه‌ به‌ منظور پيشگيري‌ از بروز حملات‌ آسم‌ تجويز شده اند
• خودداری از مصرف‌ آسپيرين‌

شیوع آسم در جهان و ایران

تعداد مبتلایان به بیماری آسم در دنیا به حدود ۳۳۹ میلیون نفر می‌رسد و پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ این تعداد به ۴۰۰ میلیون نفر افزایش یابد. شیوع آسم از چند دهه گذشته در ایران و سایر کشورهای دنیا رو به افزایش بوده است و قربانیان اصلی آن کودکان، سالمندان و افراد دچار بیماری های قلبی و ریوی هستند.  به گفته رئیس انجمن آسم و آلرژی ایران، در کشور ما، ۱۰.۹ درصد کودکان و نوجوانان و ۸.۹ درصد بزرگسالان به آسم دچار هستند. ایران از نظر شیوع آسم، جزء کشورهای میانه دنیا محسوب می شود، اما این بیماری شایع ترین بیماری مزمن در کشور است. پرمصرف ترین داروها در کشور ایران برای کودکان، آنتی بیوتیک ها هستند که مصرف آن ها 5 برابر استاندارد جهانی بوده و درصد ابتلا به بیماری های آلرژیک و آسم را در کودکان  4,5برابر افزایش می دهد. پژوهشگران و دانشمندان پزشکی علل افزایش دامنه بیماری آسم را به تغییر سبک زندگی روستایی به شهرنشینی، سکونت در آپارتمان و عدم تحرک، آلودگی هوا، دود سیگار، تغییرات آب و هوایی، استفاده از غذاهای آماده مصرف و استرس های گوناگون در محیط خانوادگی و اجتماعی مرتبط می دانند.

امید اکبری، دانشمند ایرانی و سرپرست تحقیقاتی دانشکده پزشکی هاروارد، به همراه هادی معاذی از دانشگاه کک کالیفرنیای جنوبی، موفق به شناسایی روشی برای هدف قرار دادن یک نوع سلول جدید عامل آسم شده اند که می تواند راه را برای درمان این بیماری مزمن تنفسی هموار کند. به منظور ارتقاء آگاهی، مراقبت و پشتیبانی از بیماران دارای آسم در سراسر جهان، روز سه شنبه اول ماه مه (May) به روز آسم، نامگذاری شده است.

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه بیماری آسم عبارت است از:

• بلغم: یکی از خلط‌های چهارگانه است. به نظر طبیبان سنتی، این خلط طبعی سرد و مرطوب دارد.
• آلاینده: یا آلوده‌کننده، ماده یا انرژی واردشده به محیط زیست است که اثرات نامطلوبی داردئ
• سپیرومتری: تستی است که جهت تشخیص آسم، بیماری مزمن انسداد ریوی و در مواردی که سیستم تنفسی به دلایلی تحت تاثیر قرار گرفته است استفاده می‌شود.
• پیک فلومتری: یک روش برای اندازه گیری حجم حداکثر ریه است.

• وبسایت درمانگران ایران
• کتاب اولین پزشک خانواده
• کتاب مزاج شناسی (به همراه نسخه های استاد خیراندیش)
• ویکی پدیا