هویج چیست | پیشینه، انواع، طبع، ویتامین ها، فواید، عوارض و شیوه نگهداری

هویج گیاهی خوراکی از خانواده چتریان است و معمولاً به رنگ نارنجی، زرد یا سفید، یا مخلوطی از قرمز و سفید است. هویج تازه بافتی خشک و ترد دارد. هویج جزو سبزیجات ریشه ‌دار (مانند شلغم، تربچه، چغندر و …) و غده ای خوراکی است که می‌توان آن را به صورت خام یا پخته؛ در تهیه انواع سالاد، سوپ‌، خورشت، کیک، شیرینی، دسر و… مانند کوکوی هویج، چلومرغ مجلسی با هویج و فلفل، ترشی هفت بیجار، شور مخلوط خانگی، مربای هویج، کیک هویج، آب هویج و… به کار برد. هویج انواع مختلفی دارد. از نظر طب سنتی، هویج دارای طبع گرم و تر است.

در این مطلب؛ پیشینه، انواع، طبع، خواص، ویتامین ها، عوارض، شیوه نگهداری و موارد مصرف هویج ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این ماده غذایی به دست آورید.

پیشینه و تاریخچه هویج

تحقیقات تاریخی و ژنتیک مولکولی نشان می‌دهند که خاستگاه واحد هویج اهلی آسیای مرکزی است. نیاکان وحشی هویج احتمالاً از سرزمین فارس (ایران، افغانستان کنونی) منشأ گرفته ‌است که همچنان مرکز تنوع هویج وحشی است. دانه‌های هویج در سوئیس و آلمان جنوبی یافته شده‌اند که به ۲۰۰۰ الی ۳۰۰۰ قبل از میلاد مربوط می‌شوند. رومی‌ها ریشه گیاهی به نام pastinaca را می‌خوردند که شاید هویج یا گیاه نزدیک به آن شقاقل باشد. این گیاه در امپراتوری روم شرقی در دائرةالمعارفی در مورد علف‌ها و گیاهان دارویی نوشته یک پزشک یونانی رسم و توصیف شده‌است. این گیاه در قرن هشتم به اسپانیا معرفی شد. در قرن دهم ریشه‌هایی که در غرب آسیا، هندوستان و اروپا می‌روییدند به رنگ بنفش بودند. در همان زمان‌ها هویج‌های مدرن در افغانستان رشد کرده بودند. پژوهشگری یهودی مربوط به قرن یازدهم، هویج قرمز و زرد را توصیف کرده‌است.

انواع هویج

انواع هویج شامل موارد زیر است:

• هویج چانتنای (Chantenay): هویج Chantenay کوتاه و تنومند است قطر آن گاهی تا 7 سانتیمتر رسیده و شکل مخروطی‌ آن، برای رشد در خاک سنگی یا سنگین، بسیار مناسب است

• هویج دانورس (Danvers): این نوع هویج، بومیِ دانورس، ماساچوست است و دلیل نامگذاری آن نیز، همین است. این هویج ها بلند و لاغر و مخروطی و عموماً نارنجی رنگ هستند؛ اما ممکن است به رنگ های دیگری نیز یافت شوند. مقاومت این هویج در برابر خاک فقیر، بسیار بالاست. در گذشته، این گیاه به رنگهای بنفش، سفید، زرد و قرمز یافت می‌شده است.

• هویج امپراتور (Imperator): هویج دراز، معمول ترین و رایج ترین نوع هویج است که در اغلب فروشگاه های مواد غذایی یافت می‌شود. خاک مناسب برای پرورش این نوع هویج، سبک و لومی شنی است

• هویج کوچک یا Mini: این نوع هویج که به آن هویج تربچه یا radish-style carrots نیز گفته می‌شود، برای رشد در مناطق کم عمق بسیار مناسب است و وقتی خیلی کوچک هستند، باید آن‌ها را برداشت کرد

• هویج Nantes: این هویج، ترد و شیرین است و نوک های صافی دارد. این نوع هویج در خاک سنگلاخی و سنگین، رشد و عملکرد بهتری دارد

• هویج های نارنجی: هویج نارنجی مقدار بتاکاروتن زیادی دارند. این نوع هویج، شیرین و خوش طعم بوده و می توان به صورت خام یا پخته شده از آن استفاده کرد. شما می توانید از این هویج به عنوان میان وعده و در سالاد استفاده کنید

• هویج های ارغوانی: اگرچه هویج ارغوانی چشمگیر و جذاب است، اما بسیاری از آن ها تنها در محیط بیرون ارغوانی رنگ هستند. بخش مرکزی آن ها اغلب نارنجی بوده و هنگام مشاهده از نزدیک مشخص می شود. هویج ارغوانی دارای طعم بسیار شیرین بوده و گاهی اوقات می تواند مزه فلفل را نیز داشته باشد. این نوع هویج را می توان به صورت خام در سالاد استفاده کرد و یا می توان از آن ترشی هویج تند تهیه نمود.

• هویج های قرمز: طعم و مزه هویج قرمز خیلی متفاوت از هویج نارنجی است. رنگ قرمز آن ناشی از لیکوپن است که به عنوان آنتی اکسیدان در گوجه فرنگی است. با استفاده از هویج های قرمز می توان سوپ هویج خامه ای یا سوپ هویج قرمز را تهیه کرد. همچنین، به دلیل داشتن رنگ زیبا و لیکوپن می توان از آن به عنوان چاشنی استفاده نمود

• هویج های سفید یا طلایی: این سبزیجات دارای طعم ملایم بوده و حاوی ترکیبات سایر هویج ها می باشد. این نوع هویج نسبت به هویج های نارنجی، قرمز و ارغوانی شیری تر و شاداب تر است. آن ها معمولا به صورت پخته شده مصرف می شوند و می توان آن ها را در یک کاسه حاوی شکر پخته و استفاده نمود. هویج سفید یا طلایی را می توانید با کره، آب مرغ، ترشی و سبزیجات تازه مصرف کنید. همچنین، می توانید آن را به گوشت و سیب زمینی و سبزیجات غذایی اضافه کنید

مزاج، طبع و مصلح هویج

طبع و مصلحات هویج عبارت است از:

• طبع هویج: گرم و تر
• مصلح هویج: بهترین مصلحات هویج از نظر طب سنتی، انیسون و ادویه های گرم است

ترکیبات، ویتامین ها و مواد معدنی هویج

ارزش غذایی 100 گرم هویج پخته آب پز به صورت زیر است:

• مواد تشکیل دهنده اصلی: انرژی (35کیلوکالری)، کربوهیدرات (22گرم)، پروتئین (0.76گرم)، چربی (0.18گرم)، آب (90.17گرم)، فیبر (3.00گرم)، قند (3.45 گرم)
• ویتامین های هویج: ویتامین A (00میکروگرم)، ویتامین E (1.03میلی گرم)، ویتامین K (13.70میکروگرم)، ویتامین C (3.60میلی گرم)، ویتامین B1 (0.07میلی گرم)، ویتامین B2 (0.04 میلی گرم)، ویتامین B3 (0.65میلی گرم)، B4 (8.80میلی گرم)، ویتامین B5 (0.23 میلی گرم)، B6 (0.15میلی گرم)، B9 (2.00میکروگرم)
• مواد معدنی هویج: کلسیم (00میلی گرم)، آهن (0.34میلی گرم)، منیزیم (10.00میلی گرم)، فسفر (30.00میلی گرم)، پتاسیم (235.00میلی گرم)، سدیم (302.00میلی گرم)، روی(0.20میلی گرم)، مس (0.02میلی گرم)، منگنز (0.16میلی گرم)، سلنیم (0.70میکروگرم)

فواید دارویی و درمانی هویج

خواص و فواید هویج عبارتند از:

• رفع کم خونی: هویج از سبزیجات آهن‌دار بوده و می‌تواند کمک خوبی برای تولید بیشتر گلبول‌های قرمز خون و رفع کم‌خونی باشد
• بهبود پوست، ناخن، مو: سلامت پوست، ناخن و مو از طریق سم زدایی که هویج انجام می‌دهد امکان پذیر است. همچنین هویج باعث بهبودِ ساخت سلول‌های جدید در بدن می‌شود
• تأخیر علائم یائسگی: مصرف هویج باعث رساندن آنتی اکسیدان‌ها به بدن شده و موجب به تاخیر افتادن علائم یائسگی مانند پوکی استخوان، چاقی، گرگرفتگی و … به تأخیر می شود. هویج همچنین با اکسید شدن سلول‌ها و شروع پیری بدن مقابله می‌کند
• افزایش سلامت چشم: هویج با داشتن آنتی اکسیدان لوتئین که آنتی اکسیدانی قوی بوده نقش مراقبت از شبکیه چشم را دارد. گفته می شود هویج دور بینی و آب مروارید را نیز در مردان برطرف می‌کند
• طراوت و تأخیر پیری پوست: هویج برای پوست مفید است و با داشتن آنتی اکسیدان بتاکاروتن که مقدمه ساختن ویتامین A است از پیری سلول‌های پوستی جلوگیری کرده و در نتیجه باعث طراوت و شادابی پوست می‌گردد
• بهبود عملکرد روده ها: زمانی که روده‌ها به درستی نتوانند آب جذب نمایند، بیرون روی اتفاق می افتد. هویج با داشتن فیبر بالا و فیبر پکتین قادر به جذب آب بوده و این عمل، باعث کاسته شدن اسهال می‌گردد
• پیشگیری از سرطان و بیماری‌های قلبی- عروقی: هویج دارای آنتی اکسیدان بتاکاروتن است که می‌تواند رادیکال‌های آزاد موجود در بدن را خنثی کرده و به این طریق بدن را از حفظ و مقاوم نماید. همچنین هویج با داشتن فیبر‌های محلول در آب ترکیبات سمی به راحتی از بدن دفع شده و از پیشروی آن‌ها جلوگیری می کند. هویج گزینه مناسبی برای پیشگیری از انواع سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی عروقی است

مضرات و موارد منع مصرف هویج

علاوه بر خواصی که هویج دارد، اما مصرف آن برای برخی افراد مضر بوده و همچنین زیاده روی در مصرف آن باعث بروز عوارض زیر خواهد شد:

• تغییر رنگ پوست: در صورتی که هویج به مقدار زیادی مصرف ‌شود پوست را به طور غیرمعمولی به رنگ زرد تا نارنجی تبدیل می‌کند. این تغییر رنگ را می‌توان در کف دست‌ها، دست‌ها، صورت و پاها مشاهده کرد
• بالا بردن قند خون: هویج دارای قند بالا با شاخص گلیسمی ۹۷ است. قند به گلوکز تبدیل می‌شود و بنابراین میزان قند به سرعت در بدن افزایش می‌یابد. افراد دیابتی بهتر است مقدار کمی هویج را به صورت بخارپز مصرف کنند.
• مضر برای نوزادان: برخی مطالعات نشان می‌دهند که هویج برای کودکان کوچک بدون خطر نیست. به همین دلیل مهم است که به نوزادان فقط مقدار کمی هویج داده شود
• تغییر طعم شیر مادران شیرده: مطالعات نشان داده‌اند که هویج طعم شیر مادر را تغییر می‌دهد. بنابراین زنانی که به نوزاد خود شیر خودشان را می‌دهند، باید از مصرف آب هویج به میزان بیش از حد پرهیز کنند
• احتمال ایجاد واکنش های آلرژیک: بعضی از افراد به هویج آلرژی دارند. برخی از عوارض جانبی شایعی که در این افراد بروز می‌کنند، عبارتند از: خارش پوست، اسهال، واکنش آنافیلاکتیک، کهیر و تورم. چنین آلرژی‌هایی ناشی از آلرژن موجود در گرده‌ی هویج است. آلرژن موجود در هویج شبیه به توت‌فرنگی، سیب‌زمینی، آجیل و خردل است
• تشدید علایم برخی از بیماری ها: افراد مبتلا به دیابت، مشکلات روده، سطح پایین قند خون و مشکلات هورمونی باید قبل از قرار دادن هویج در رژیم غذایی‌ خود، با پزشک مشورت کنند. گفته می‌شود که هویج سبب تحریک علائم این بیماری ها شده و آن‌ها را بدتر می‌کند.

شیوه درست نگهداری هویج

با انجام کارهای زیر، مدت نگهداری هویج را افزایش داده و از خرابی زودهنگام آن جلوگیری کنید:

• برای نگهداری هویج آن را از قبل نشویید: شستن هویج برای نگهداری، درواقع می‌تواند باعث رشد کپک شود. هر زمان که خواستید هویج را مصرف کنید تنها به اندازه مصرف خود، همان زمان مقداری هویج را بشویید
• هویج را در آب قرار داده و در یخچال بگذراید: هویج پوست‌ کنده و شسته نشده در یک ظرف شیشه‌ای یا پلاستیکی بزرگ یا کیسه پلاستیکی مهر و موم شده، کاملا زیر آب سرد، تازه نگه دارید. یک ظرف بلند و باریک یا حتی یک پارچ را برای این کار در نظر بگیرید تا با عمودی نگه‌داشتن هویج، در فضا صرفه‌جویی کنید. دقت کنید که هر ٤ تا ۵ روز یک‌بار آب آن را تعویض کنید
• هویج‌ها را باید دور از تولیدکنندگان اتیلن نگهداری کنید: حتما هویج را از تولیدکنندگان اتیلن مانند سیب دور نگه دارید. هویج و سایر سبزیجات ریشه‌دار، زمانی که در نزدیکی موز، سیب، گلابی یا سایر میوه‌ها و سبزیجاتی که گاز اتیلن آزاد می‌کنند نگهداری شوند، زود پوسیده یا تلخ خواهند شد و مدت نگهداری هویج در این شرایط بسیار کوتاه است
• هویج را در پلاستیک نگهداری نکنید: قرار دادن هویج در پلاستیک می‌تواند شرایط مناسبی را برای رشد انواع کپک فراهم کند. درنتیجه هویج ‌ها خیلی زود خراب شده و قابل استفاده نخواهند بود. حتی اگر خواستید این کار را انجام دهید حتماً چند سوراخ روی پلاستیک تعبیه کنید تا گردش هوای مناسبی ایجاد شده و از خرابی هویج جلوگیری نماید.

موارد مصرف هویج

هویج هم به صورت خام و هم پخته، مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین، آب هویج یک نوشیدنی دلچسب و مفید است. هویج در تهیه انواع غذا، دسر و کیک، و نوشیدنی مانند کوکوی هویج، چلومرغ مجلسی با هویج و فلفل، ترشی هفت بیجار، شور مخلوط خانگی، مربای هویج، کیک هویج، آب هویج، آب هویج بستنی، حلوای هویج، سالاد ماکارونی، هویج پلو، سوپ هویج، تاس کباب، خورشت هویج، چیپس هویج و … کاربرد دارد.

• کتاب تغذیه در طب سنتی و طب ایرانی اسلامی از دکتر غلامرضا کردافشار
• کتاب مرجع کامل ویتامین ها و موادمعدنی از شیوا دهقانی
• وبسایت های محتوایی حوزه طب سنتی