لپه چیست | انوع، خواص، ویتامین ها، عوارض و کاربردهای لپه

به دانه‌های جدا شده، پوست کنده و خشک شده حبوبات، لپه گفته می شود. لپه از دانه گیاهانی چون نخود، نخود فرنگی، عدس، لوبیا و باقلا لپه تهیه می شود. به طور کلی برای تهیه لپه هر یک از بذرهای حبوبات، آن ها را از غلاف جدا کرده، سپس در آب خیسانده می‌شوند تا پوستشان برداشته شود. بعد از برداشت پوست، بذرها به دو نیم تقسیم شده و سپس خشک می‌گردند. در کشور ما لپه ای که بیشتر شناخته شده و مصرف آن رایج است، از نوعی نخود می باشد. لپه در غذاهای متنوعی (مانند فلافل لپه، خورشت قیمه، کوفته تبریزی، کاری لپه، شامی لپه، قیمه لاپلو و…) استفاده میشود. از نظر طب سنتی، طبع لپه گرم و خشک است.

در این مطلب؛ انوع، خواص، ویتامین ها، عوارض، شیوه درست نگهداری و مصرف و کاربردهای لپه ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از لپه به دست آورید.

انواع لپه

از نظر نوع حبوباتی که از آن لپه تهیه می شود، لپه ها به انواع لپه نخود، لپه نخود فرنگی، لپه عدس، لپه لوبیا،  لپه باقلا لپه و لپه ماش تقسیم می شوند. لپه ای که مصرف آن در ایران رایج تر است، لپه نخود ( نخود کفتری) و به نام دال تور معروف است. واژه دال درمورد حبوباتی که به دونیم تقسیم شده اند به کار گرفته می شود

انواع لپه متداول در بازار ایران

• لپه های تولید ایران: در مراحل فرایند تولید لپه قرار می گیرند. مانند نخود کردستان، نخود شیرازی، نخود سیاه، نخود لپه چگنی و نخود تبریزی
• لپه های خارجی: از کشورهای خارجی مانند استرالیا، روسیه و به صورت آماده وارد ایران می شوند

مزاج، طبع و مصلح لپه نخود

از نظر طب سنتی، طبع لپه گرم و خشک است. و مصلحات آن برنج، سرکه، کتیرا و آبغوره می باشد

 ترکیبات، ویتامین ها و مواد معدنی لپه

ارزش غذایی 100 گرم لپه پخته شده آبپز به صورت زیر است:

• مواد تشکیل دهنده اصلی لپه: انرژی (کالری) (118کیلوکالری)، کربوهیدرات (10گرم)، پروتئین (8.34گرم)، چربی (0.39گرم)، آب (69.49گرم)، فیبر (8.30 گرم)، قند (2.90گرم)
• ویتامین های لپه: ویتامین E، ویتامین ویتامین K (00 میکروگرم)، ویتامین C (0.40 میلی گرم)، ویتامین ب 1(0.19میلی گرم)، ب2 یا ریبوفلاورین (0.06 میلی گرم)،نیاسین (0.89 میلی گرم)، کولین (32.80میلی گرم)، پانتوتنیک اسید (0.60میلی گرم)، ویتامین ب6 (0.05 میلی گرم)، فولات یل ب 9 (65.00میکروگرم)
• مواد معدنی لپه: کلسیم (00میلی گرم)، آهن (1.29میلی گرم)، منیزیم (36.00میلی گرم)، فسفر (99.00میلی گرم)، پتاسیم (362.00 میلی گرم)، سدیم (2.00میلی گرم)، روی (1.00میلی گرم)، مس (0.18میلی گرم)، منگنز (1.39میلی گرم)، سلنیم (1.60 میکروگرم)

فواید دارویی و درمانی لپه

فواید لپه به شرح زیر می باشد:

• کنترل سطح قند خون: لپه با داشتن مقادیر بالایی فیبر می‌تواند به تنظیم سطح قند خون کمک کند. فیبر محلول موجود در لپه موجب کاهش میزان جذب قند می‌شود و از این طریق به موجب انتشار تدریجی گلوکز و کاهش سرعت آزاد سازی گلوکز در بدن می‌شود. در نتیجه لپه می‌تواند مانع از افزایش قند خون در افراد مبتلا به دیابت شود
• پیشگیری و درمان کم خونی: لپه منبعی غنی از آهن و فولات است و مصرف آن موجب افزایش تولید گلبول‌های قرمز خون شده و از این طریق از ابتلا به کم‌خونی جلوگیری کرده و باعث درمان کم خونی و آنمی می‌شود
• کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان: لپه با داشتن فسفر و کلسیم می‌تواند یک گزینه مناسب برای تقویت استخوان‌های بدنبوده و می‌تواتد یک گزینه مناسب برای کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان باشد
• مفید برای کبد: لپه سرشار از مولیبدن است که به سم زدایی و پاکسازی کبد از سولفیت‌ها کمک کرده و می‌تواند موجب کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های کبد شود
• کاهش خطر ابتلا به سرطان: لپه حاوی استروژن‌های گیاهی مانند ایزوفلاون ها است که می‌تواند به بهبود هورمون‌های بدن کمک کرده و خطر ابتلا به سرطان‌های خاصی از جمله سرطان سینه و سرطان پروستات را کاهش می‌دهد. همچنین لپه حاوی مقادیر بالایی از کومسترول است که می‌تواند موجب کاهش خطر ابتلا به تومور شود
• کاهش فشار خون بالا: وجود مقادیر بالایی از پتاسیم در لپه آن را به یک گزینه درمانی مناسب برای کاهش فشار خون تبدیل کرده است
• مفید برای سلامت قلب: لپه با دارا بودن فیبر موجب کاهش کلسترول بد خون شده و به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی کمک می‌کند. همچنین پتاسیم موجود در لپه فشار خون را کنترل می‌کند و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد
• کاهش کلسترول بد: فیبر‌های محلول موجود در لپه موجب کاهش سطح کلسترول بد خون می‌شود. در اصل لپه کلسترول موجود در صفرا را در روده جذب کرده و از بدن دفع می‌کند
• کاهش درد معده و پیشگیری از بیماری های دستگاه گوارش: لپه با وجود فیبر موجود در خود می‌تواند موجب بهبود هضم غذا شده و درد معده را کاهش می‌دهد. مصرف لپه می‌تواند از ابتلا به بیماری‌های گوارشی از جمله سندرم روده تحریک پذیر و دیورتیکولوز جلوگیری کند
• درمان یبوست و اسهال: فیبر موجود در لپه به افزایش و بهبود حرکات روده کمک کرده و از این طریق در پیشگیری و درمان یبوست و اسهال موثر و مفید است
• مفید برای پوست و مو: لپه حاوی مقادیر بالایی از پروتئین، منگنز و روی است و موجب تقویت فولیکول ‌های مو شده و از ریزش مو‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین لپه با داشتن ویتامین A و روی موجب کاهش التهاب پوست سر شده و یک گزینه درمانی مفید برای درمان شوره سر است. از فواید دیگر لپه این است که موجب پاک سازی پوست صورت شده و در روشن ‌تر شدن و سفید ‌تر شدن پوست صورت نقش موثری دارد. لپه با داشتن فولات، روی و ویتامین ‌ها‌ مانند ضد آفتاب طبیعی عمل کرده و پوست را در برابر آسیب اشعه ماورا بنفش خورشید محافظت کرده و خطر آفتاب سوختگی را کاهش می‌دهد
• درمان بی خوابی: لپه به دلیل داشتن مقادیر بالایی از آمینو اسید تریپتوفان موجب افزایش ترشح سروتونین در خون شده و از این طریق به بهبود خلق و خو و برای درمان بی‌خوابی شبانه کمک می‌کند
• مفید برای زنان باردار و جنین: وجود مقادیر بالای ویتامین B و فولات موجب کاهش خطر ابتلا به نقص لوله‌ های عصبی جنین در دوران بارداریمی‌شود و مانع زایمان زودرس شده و برای سلامت خانم‌های باردار مفید است. لپه با داشتن فولات به افزایش تولید گلبول های قرمز خون کمک کرده و در نتیجه به درمان کم خونی در دوران بارداری کمک می‌کند
• مفید برای نوزادان و کودکان: لپه حاوی مقادیر بالایی از فولات، آهن، روی، پروتئین، منگنز و کلسیم است که به بهبود رشد نوزادان و کودکان کمک می‌کند. از دیگر فواید لپه برای بدن نوزاد و کودک این است که لپه با داشتن ویتامین A و ویتامین C به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. لپه همچنین به کمک آهن و فولات موجود در خود به درمان کم خونی کمک می‌کند. کلسیم و ویتامین K موجود در لپه به بهبود رشد و تقویت استخوان‌ ها در نوزادان و کودکان کمک می‌کند

عوارض، مضرات و موارد منع مصرف لپه

باوجود خواصی که لپه زرد دارد، زیاده روی در مصرف آن باعث عوارضی نیز می شود. از جمله:

• نفاخ بودن: لپه مانند سایر حبوبات نفاخ است. زیاده روی در مصرف لپه باعث نفخ، احتباس گاز در روده‌ها و دل درد شود. پیش از استفاده، از چند ساعت پیش، لپه را در آب خیس کنید تا نفخ آن گرفته شود
• آلرژی زا بودن: برخی افراد به لپه حساسیت دارند. همچنین افراد مبتلا به بیماری آسم باید از مصرف لپه زرد پرهیز کنند
• افزایش اسید اوریک و تشدید علایم نقرس: افراد مبتلا به نقرس باید از مصرف لپه زرد خودداری کنند زیرا لپه موجب افزایش اسید اوریک در خون شده و علائم بیماری نقرس را تشدید می‌کند
• تداخل با برخی داروها: لپه پتاسیم دارد و پتاسیم ممکن است با برخی از داروهای کاهش دهنده فشار خون تداخل دارویی ایجاد کند و می‌تواند موجب تشدید علائم بیماری‌های کلیوی شود

شیوه درست رایج مصرف لپه

پیش از استفاده از لپه، لازم است از چند ساعت پیش، آن را در آب خیس کنید تا نفخ آن گرفته شود. برای پختن لپه آن را در یک ظرف بریزید و سه فنجان آب به آن اضافه کنید. سپس اجاق را روشن کنید تا آب به جوش بیاید، آن گاه شعله را پایین بیاورید، و درِ ظرف را بگذارید و اجازه دهید با شعله کم به آهستگی حرارت ببیند

شیوه درست نگهداری لپه

با رعایت چند نکته، می‌توانید ماندگاری حبوبات، از جمله لپه را بسیار افزایش دهید:

• عدم ترکیب حبوبات، از جمله لپه با انواع دیگر حبوبات
• توجه به تاریخ انقضای محصول
• عدم شتسشوی لپه و حبوبات دیگر در طول زمان نگهداری
• تمیز کردن محل نگهداری لپه و حبوبات دیگر، هر چندوقت یک بار
• پاک کردن حبوبات (درصورت قصد نگهداری حبوبات در زمان طولانی)
• تفت دادن حبوبات (باعث می شود حبوبات دچار آفت نشده و زودتر پخته می شوند)
• جنس ظروف نگهداری حبوبات (برای نگهداری حبوبات در یخچال و یا مکان خشک و خنک، از انواع ظروف شیشه‌ای، استیل یا پلاستیکی استفاده کنید)
• عدم استفاده از آفت کش ها (برای دفع حشرات از حبوبات، آنها را چند روز قبل از ریختن در ظرف اصلی در مقابل آفتاب پهن کنید)

تولید و فرآوری لپه زرد

نخود در یک چرخه تولید، دو نیم می شود. معمولا نخودهای سایز 4، 5 و 6 تبدیل به لپه می شوند. تولید لپه طی مراحل زیر انجام می شود:

• خیس کردن نخود از ۲۴ ساعت قبل از فرآوری
• خشک کردن نخود خیس شده به وسیله نور مستقیم خورشید
• پوست کندن و جدا کردن مواد زائد توسط دستگاه های مکانیزه در یک محیط کاملا بهداشتی
• بسته بندی در گونی
• انبارداری در انبارهای کاملا بهداشتی

کاربرد ها و محصولات حاصل از لپه

لپه در غذاهای متنوعی مانند فلافل لپه، خورشت قیمه، کوفته تبریزی، قیمه لاپلو، کاری لپه، شامی لپه، کتلت لپه، آبگوشت لپه، آش لپه و… استفاده می شود. همچنبن درمورد محصولات تولید شده از لپه باید گفت، کنسرو لپه توسط کارخانه های مواد غذایی ساخته و عرضه می شود.

لغات و اصطلاحات به کار رفته شده در مقاله لپه چیست عبارت است از:

• دیورتیکولوز: دیورتیکولوز یا بیماری دیورتیکولی به معنی وجود چندین دیورتیکول در کولون است. این دیورتیکول‌ها بیرون‌زدگی‌هایی هستند که در محل‌های ضعف لایه عضلانی روده ایجاد می‌شوند

• وبسایت های محتوایی حوزه مواد غذایی