تخم گشنیز | طبع، ترکیبات و ویتامین ها، خواص، عوارض، شیوه نگهداری، شیوه مصرف و کاربرد

گشنیز گیاهی علفی است که به صورت تازه و پخته مصرف می شود. گشنیز در غذاهای مختلف کاربرد دارد. در ایران از برگ و ساقه گشنیز به عنوان سبزی خوردن نیز استفاده می‌شود. همچنین ساقه برگ و تخم گشنیز برای مصارف خوراکی و دارویی استفاده می شود. خصوصا از تخم آن در تهیه نوشابه، شکلات و تهیه دارو استفاده می شود‌. تخم گشنیز جزو ادویه جات (مانند زردچوبه، آویشن، فلفل سیاه و…) محسوب شده و خواص دارویی فراوانی دارد و عطر و بوی مطبوعی به غذاها (مانند دلمه، آش شله قلمکار، آش رشته، کتلت، شامی، فلافل و…) دهد. تخم گشنیز درشت و به رنگ قهوه‌ای روشن بوده و یک حفره خالی دارد که اسانس تخم گشنیز در آن وجود دارد‌. از نظر طب سنتی، طبع تخم گشنیز، سرد و خشک است.

در این مطلب؛ خواص و ویتامین ها، طبع، شیوه مصرف، شیوه نگهداری و کاربردهای تخم گشنیز ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این ماده غذایی به دست آورید.

مزاج، طبع و مصلح تخم گشنیز

طبع و مصلح گشنیز عبارت است از:

• طبع تخم گشنیز: سرد و خشک
• مصلح تخم گشنیز: موادی مانند دارچین و سکنجبین

ترکیبات، ویتامین ها و مواد معدنی تخم گشنیز

ارزش غذایی تخم گشنیز به شرح زیر است:

• مواد اصلی تشکیل دهنده تخم گشنیز: چربی (17.77 گرم)، کربوهیدرات (54.99 گرم)، پروتئین (12.37 گرم)
• مواد معدنی تخم گشنیز: کلسیم (709.00 میلی گرم)، مس (0.98 میلی گرم)، آهن (16.32 میلی گرم)، منیزیم (330.00 میلی گرم)، فسفر (409.00 میلی گرم)، پتاسیم (1267.00 میلی گرم)، سلنیوم (26.20 میکروگرم)، سدیم (35.00 میلی گرم)، روی (4.70 میلی گرم)، آب (8.86 گرم)
• ویتامین های تخم گشنیز: ویتامین B1 (24 میلی گرم)، ویتامینB2 (0.29 میلی گرم)، ویتامین B3 (2.13  میلی گرم)، ویتامین C (21.00 میلی گرم)

فواید دارویی و درمانی تخم گشنیز

• درمان برخی مشکلات پوستی: تخم گشنیز به ‌دلیل اینکه خواص ضد عفونی‌کننده دارد، در درمان برخی بیماری‌های پوستی، مانند اگزما، خارش پوست، جوش‌ها و التهاب‌های پوستی بسیار مؤثر است. همین‌طور، تخم گشنیز جراحت و زخم‌های دهان را نیز درمان می‌کند. تخم‌ گشنیز حاوی اسید لینولئیک است که درد و سوزش پوست را تسکین می‌بخشد
• کنترل دیابت: بر اساس طب سنتی، مصرف منظم تخم گشنیز مقدار قند خون را کنترل می‌کند. عصاره تخم گشنیز حاوی ترکیبات خاصی است که وارد شدن آن به خون موجب ترشح انسولین و رفتاری مانند انسولین می‌شود. بدین ترتیب، از افزایش قند خون پیشگیری و سطح گلوکز فرد را در حد مناسب خود حفظ می‌کند. تخم گشنیز با بهبود عملکرد سلول‌های بتای لوزالمعده، سطح قند خون را کاهش می‌دهد. وظیفه این سلول‌ها آزادسازی انسولین است. مصرف منظم تخم گشنیز در کاهش خطر عوارض قلبی ـ عروقی مرتبط با پیش‌دیابت، دیابت نوع ۲ و سندروم متابولیک نیز مؤثر است
• افزایش رشد مو: تخم گشنیز با قوی‌کردن ریشه‌های مو جلوی ریزش مو را می‌گیرد و موجب رشد بهتر آن می‌شود. در واقع، تخم گشنیز با تقویت فولیکول‌های مو و شروع رشد بیشتر، می‌تواند مشکلات مربوط به مو و ریزش آنها را برطرف کند.
• کمک به هضم بهتر غذا: تخم گشنیز ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی دارد و نوعی فیبر رژیمی بوده و باعث می‌شود کبد درست کار کند و حرکات روده را بهبود می‌بخشد. تخم گشنیز به تولید ترکیبات و مایعات گوارشی همچون اسیدهای صفراوی نیز کمک کرده و فرایند هضم و جذب را تسهیل می‌کند. روغن تخم گشنیز نیز به ‌دلیل خواص ضدباکتریایی خود سندروم دردناک روده تحریک‌پذیر را تسکین می‌دهد
• کنترل کلسترول: تخم گشنیز حاوی ترکیبی به‌نام کوریاندرین است که فرایند هضم چربی را کنترل می‌کند و در نهایت موجب کاهش کلی کلسترول و تری‌گلیسیرید در بافت‌های بدن می شود. تخم گشنیز اثر قدرتمندی در نحوه هضم غذا در بدن و جذب چربی دارد. به همین دلیل، معمولا برای کنترل سطح کلسترول خون مصرف تخم گشنیز توصیه می‌شود. به علاوه، تخم گشنیز مقدار کلسترول خوب را نیز افزایش می‌دهد
• پیشگیری از قاعدگی نامنظم و دردناک: تخم گشنیز حاوی محرک‌های طبیعی است که موجب ترشح غدد درون‌ریز بدن و تعادل هورمونی می‌شود که از دردهای مربوط به چرخه قاعدگی و جریان شدید خون می‌کاهد
• افزایش سلامت قلب: تخم گشنیز کلسترول بد را کاسته و نوع خوب آن را افزایش می‌دهد و در عین حال، از تجمع پلاکت‌های انسانی در خون پیشگیری می‌کند. تجمع پلاکت‌های خون در سرخرگ‌های بدن به اختلال در جریان خون در قلب و در نهایت حمله قلبی منجر می‌شود. تخم گشنیز نقش مهمی در سوخت ‌و ساز چربی‌های موجود در بدن داشته و با بازکردن رگ‌های خونی، از فشار خون می‌کاهد
• تقویت سیستم عصبی: لینالول یکی از ترکیبات اصلی تخم گشنیز و روغن آن است. این ماده از اضطراب در انسان می‌کاهد. لینالول اثرات مفیدی روی سیستم عصبی مرکزی دارد و به ‌دلیل دارا بودن ویژگی‌های ضدتشنج، از احتمال حملات صرع یا تشنج می‌کاهد
• کاهش وزن: مصرف تخم گشنیز سوخت‌ و ساز بدن را افزایش می‌دهند و در نتیجه به کاهش وزن کمک می کند
• درمان واکنش‌های حساسیتی: تخم گشنیز به ‌دلیل طبع سردی که دارد، به درمان واکنش‌های حساسیتی کمک می‌کند. همچنین تخم گشنیز در درمان کهیر، خارش و تورم پوست موثر است.

عوارض، مضرات و موارد منع مصرف تخم گشنیز

عوارض تخم گشنیز عبارت است از:

• با وجود خواصی که تخم گشنیز دارد، اما برخی افراد در مصرف آن باید احتیاط کرده و همچنین زیاده روی در استفاده از آن برای همه افراد مضر است. از جمله عوارض تخم گشنیز عبارت است از:
• باعث ایجاد مشکلات برای برای مغز، کاهش بینایی یا اختلال حواس می‌شود
• باعث ضعف حافظه و فراموشی،اختلال ذهن، ضعف نیروی جنسی، کاهش خونریزی قاعدگی و ناباروری در خانم ها می‌شود
• افراد مبتلا به آسم و تنگی نفس باید در مصرف گشنیز احتیاط کنند
• مصرف زیاد آن باعث خستگی شدید شده و گاهی به خواب عمیق، گنگی و بی حسی منجر می شود.

شیوه مصرف کردن تخم گشنیز

تخم گشنیز، بر اساس نوع نیاز، به صورت های زیر مورد مصرف قرار می گیرد:

• ادویه در غذاها (هم دانه ها و هم به صورت پودر شده)
• ماسک برای پوست
• دم کرده و دمنوش
• ضماد (مخلوط با مواد دیگر)

شیوه درست نگهداری تخم گشنیز

برای نگهداری از تخم گشنیز باید این نکته را مورد توجه قرار دهید که ادویه جات کامل یا آسیاب نشده از طولانی ترین عمر برخوردار هستند زیرا مواد داخل آن ها کمتر در معرض هوا، نور و رطوبت قرار گرفته و ترکیبات و روغن های معطر خود را به مدت بیشتری حفظ می کنند. دانه ها می توانند بیشتر از ادویه پودر شده، و تا یک سال تازه باقی بمانند. برای نگهداری پودر تخم گشنیز، آن را در یک ظرف دربسته و در جای خشک و خنک نگهداری کنید. به این ترتیب پودر به مدت 6 ماه تازه می ماند.

طرز تهیه پودر گشنیز خانگی

برای تهیه پودر گشنیز تازه آسیاب شده، یک فنجان دانه گشنیز معطر و تازه برداشته و آن‌ها را خشک کنید تا کمی تیره‌تر شوند. دانه های تازه ای را انتخاب کنید که عطر خاصی دارند. قبل از اینکه از مخلوط کن برای آسیاب کردن آنها استفاده کنید، آنها را کمی روی حرارت متوسط ​​رو به بالا تفت دهید تا عطر گرمی از آنها خارج شود. پس از آن، قبل از استفاده از مخلوط کن برای آسیاب کردن آن‌ها، اجازه دهید کمی خنک شوند. بهتر است پودر را به صورت دسته‌ای تهیه کنید و متناسب با آن استفاده کنید تا اینکه آن را به صورت فله‌ای تهیه کنید و برای مدت طولانی نگهداری کنید. به این ترتیب تازه باقی می ماند.

کاربرد ها و محصولات حاصل از تخم گشنیز

تخم گشنیز به طور معمول به عنوان ادویه و برای عطر و طعم دادن به غذاها، دمنوش ها، ترشی و سالاد ( مانند دلمه، آش شله قلمکار، آش رشته، کتلت، شامی، فلافل، ماهی، ترشی مخلوط، ترشی لیته، دمنوش تخم گشنیز و…) استفاده می شود. همچنین تخم گشنیز در ساخت داروها، ماسک های پوست و در تهیه خوراکی هایی مثل شکلات، نوشابه و غیره کاربرد دارد

• وبسایت های محتوایی حوزه مواد غذایی
• وبسایت های محتوایی حوزه طب سنتی