بیماری سندروم روده تحریک پذیر چیست؟ | راهنمای جامع علائم، علل، پیشگری و درمان سندرم روده تحریک پذیر

سندروم (سندرم) روده تحریک‌ پذیر (Irritable Bowel Syndrome)، که نام های دیگر آن کولیت عصبی، کولیت فانکشنال، کولون اسپاستیک، کولیت موکوسی است؛ یک اختلال گوارشی طولانی مدت است که تقریبا یک بیماری مزمن به حساب می ‌آید. در این بیماری حرکات غیر ارادی روده ها کم یا زیاد شده و نظم طبیعی خود را از دست می دهد. سنروم روده تحریک پذیر همانند یبوست، آپاندیسیت، هموروئید، شقاق، سنگ کیسه صفرا، ورم معده، کبد چرب، زخم معده، رفلاکس معده، سلیاک، کولیت زخمی و … یکی از انواع بیماری های دستگاه گوارش بدن انسان است.

در این مطلب، شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری سندروم روده تحریک‌ پذیر، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این بیماری به دست آورید.

انواع سندروم روده تحریک‌ پذیر

علائم هر یک از انواع مختلف سندروم روده تحریک پذیر می ‌تواند متفاوت باشد، بنابراین شناخت هر یک از انواع به شما در مدیریت علائم کمک شایانی خواهد کرد:

• نوع یبوست غالب (IBS-C): آی بی اس همراه با یبوست یکی از رایج‌ ترین انواع این بیماری است. اگر در زمان دفع مدفوع، مدفوع شما غیرطبیعی به نظر برسد ممکن است به این نوع اختلال مبتلا باشید. در این سندروم مدفوع به شکل بسیار سفت و توده ‌ای است، به طوری که کمتر از ۲۵ درصد آن شل به نظر می ‌رسد.
• نوع اسهال غالب (IBS-D): این نوع باعث مشکلات معکوس با روده تحریک پذیر همراه با یبوست می ‌شود. در سندروم روده تحریک پذیر همراه با اسهال، مدفوع شما بیشتر اوقات شبیه اسهال است، به طوری که کمتر از یک چهارم آن به شکل سفت یا توده ‌ای به نظر می ‌رسد. اگر مبتلا به IBS-D باشید، ممکن است همراه با درد شکم، تمایل زیادی به دفع مدوفع را نیز تجربه کنید.
• نوع آی ‌بی‌ اس با الگوی متناوب مدفوع (IBS-A, IBS-M): در این اختلال دفع مدفوع همراه یبوست و اسهال به طور متناوب دیده می ‌شود. یعنی ممکن است برخی مواقع شما یبوست داشته باشید و مواقعی دیگر اسهال داشته باشید. اگر به این شکل از سندروم روده تحریک پذیر مبتلا باشید، باید مدفوع شما هم سفت و هم آبکی به نظر برسد. هر دو این موارد باید حداقل 25 درصد مواقع رخ دهند تا سندروم روده تحریک پذیر شما جزو IBS-M دسته بندی شود.
• آی ‌بی ‌اس بعد از عفونت (PI-IBS): به علائمی اشاره دارد که بعد از ابتلا به عفونت دستگاه گوارش رخ می‌ دهد. در این بیماری ممکن است بعد از عفونت، همچنان التهاب مزمن همراه با عدم تعادل فلور (موجودات ریزی که در مجرا های گوارشی انسان یافت می ‌شوند) و نفوذ پذیری روده داشته باشید. اسهال و استفراغ بارز ترین علائم این نوع آی بی اس است.

علائم شایع سندروم روده تحریک‌ پذیر

علائم سندروم روده تحریک‌ پذیر اغلب بعد از غذا بدتر می ‌شوند، همچنین ممکن است تا چندین روز شدید باشند و بعد از آن بهبود یابند یا به طور کامل رفع شوند. به علاوه، نشانه های سندروم روده تحریک پذیر در افراد مختلف فرق دارد. آنها اغلب با برخی علائم گوارشی دیگر شباهت دارند و می ‌توانند قسمت‌ های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار دهند. این علائم شامل موارد زیر می شود:

• تورم یا نفخ شکم
• تغییر در عادات روده
• عبور مخاط از راست روده
• نیاز ناگهانی و فوری به توالت
• درد و گرفتگی شکم (که اغلب پس از دفع مدفوع کاهش می ‌یابد)
• عدم تحمل غذایی
• اضصراب و افسردگی (اغلب به دلیل ناراحتی و خجالت از بیماری اتفاق می ‌افتد)
• سوزش در سر دل و سوء هاضمه
• تکرر ادرار
• خستگی
• سر درد
• بوی بد دهان
• درد مفصل یا عضله
• خستگی مداوم
• قاعدگی‌ های نامنظم
• رابطه جنسی دردناک یا دیس پارونی (در زنان)

نکته: توجه داشته باشید بیماری ‌ها و اختلالات دیگر نیز می ‌توانند علائم مشابهی داشته باشند. برای تشخیص سندروم روده تحریک پذیر باید حداقل ۳ تا ۶ ماه به طور متناوب این علائم را تجربه کنید.

علل بیماری سندروم روده تحریک‌ پذیر

به طور کلی، علت قطعی ابتلا به بیماری روده تحریک پذیر هنوز مشخص نیست. ولی طبق نظر پژوهشگران، عوامل میکروبی ممکن است نقش اساسی داشته باشند. به نظر می ‌رسد که میکروب ‌های درگیر در گاستروانتریت عفونی، ممکن است بر روی سیستم ایمنی بدن موثر باشند و منجر به تغییرات طولانی مدت در روده شوند. همچنین عوامل دیگری نیز در پدید آمدن این بیماری نقش دارند که شامل موارد زیر می ‌شوند:

• عوامل محیطی (مانند استرس)
• عوامل ژنتیکی
• عفونت سیستم گوارشی
• اختلال در سیستم عصبی
• انقباضات عضلانی روده
• تغییرات هورمونی (مخصوصا در زنان)
• عدم توانایی سیستم عصبی مرکزی در کنترل سیستم هضم
• نقص عملکرد در عضلاتی که غذا را از طریق بدن حرکت می ‌دهند

عوارض احتمالی سندروم روده تحریک‌ پذیر

از آنجایی که یافتن درمان موثر برای آی بی اس می ‌تواند زمان بر باشد، ممکن است در این مدت مشکلات سلامتی دیگری برای شما ظاهر شود. این مشکلات عبارتند از:

• ابتلا به انسداد روده
• سوء تغذیه
• عدم تحمل غذایی
• ابتلا به هموروئید (بواسیر)
• افسردگی و اضطراب
• کاهش کیفیت زندگی

شیوه تشخیص بیماری سندروم روده تحریک‌ پذیر

تشخیص دقیق سندروم روده تحریک پذیر، نیازمند انجام طیف کاملی از آزمایش های بالینی است. نشانه های جسمانی و فیزیکی برای تشخیص قطعی این بیماری وجود ندارد، اما یک سری از علائم، انسان را در تشخیص این بیماری یاری می نماید. مهم ترین آن ها درد شکمی و ناراحتی شکمی به مدت 12 هفته است (لزوما هفته ها نباید پیوسته باشند). آزمایش های بالینی برای تشخیص این بیماری عبارتند از:

• آزمایش خون
• آزمایش مدفوع
• تست حساسیت به لاکتوز
• غربالگری سرطان روده بزرگ
• سیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی

همچنین افرادی که سابقه خانوادگی بیماریِ التهابی روده، سرطان روده بزرگ، سرطان تخمدان یا بیماری سلیاک دارند به آزمایش ‌های بیشتری نیاز داشته باشند. گاهی این علائم در افراد بالای 60 سال می‌تواند خطر ابتلا به سرطان روده را نشان دهند.

درمان سندروم روده تحریک‌ پذیر در طب سنتی و طب جدید

طب سنتی برای درمان انواع بیماری‌ها با استفاده از گیاهان دارویی راه‌های مختلفی را پیشنهاد می‌دهد. گیاهان دارویی را به شیوه‌های مختلف مانند استفاده از دمنوش، عرقیات گیاهی یا به صورت خام می‌توان استفاده کرد. از جمله موارد درمان این بیماری در طب سنتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف دمنوش نعنا: نعنا گیاهی شفا بخش در درمان مشکلات گوارشی است و می‌تواند درد شکمی ناشی از سندروم روده تحریک پذیر را درمان کند. دمنوش نعنا را می ‌توانید با نعنای تازه یا نعنای خشک شده تهیه کنید. به این صورت که مقداری برگ نعنای شسته شده را داخل آب جوشیده‌ ی سرد شده بریزید و با حرارت غیر مستقیم کتری یا روی توری دم کنید.
• خوردن دمنوش بابونه: بابونه گیاهی با خاصیت گرم و خشک است که درمان بسیار موثر و آرامش بخش برای سیستم عصبی است. همچنین بابونه می‌ تواند به سلامت دستگاه گوارش کمک کند و از تشکیل گاز و نفخ جلوگیری کند. برای تهیه دمنوش بابونه باید چند قاشق چای خوری بابونه خشک را داخل قوری بریزید و روی حرارت غیر مستقیم آن را دم کنید.
• مصرف دمنوش رازیانه: رازیانه در تسکین درد، نفخ و اسپاسم ‌های روده موثر است. همچنین رازیانه با شل کردن عضلات روده یبوست را رفع می‌ کند. برای تهیه ‌ی دمنوش رازیانه می ‌توانید دو قاشق غذا خوری رازیانه را داخل یک لیوان آب جوش بریزید و روی آن یک نعلبکی بگذارید و پس از ده دقیقه بنوشید.
• مصرف دمنوش چای سبز: چای سبز خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و می ‌تواند با بالا بردن میزان ادرار مواد زائد بدن را دفع کند. به این ترتیب با مصرف روزانه ‌ی چای سبز می ‌توان علاوه بر تقویت دستگاه گوارش، مشکلات و اسپاسم‌ های گوارشی را درمان نمود.
• خوردن دمنوش زنجبیل: درمان گیاهی روده تحریک پذیر با زنجبیل بسیار موثر و کار آمد است. زنجبیل گیاهی با خاصیت آنتی اکسیدانی است که موجب بالا رفتن مقاومت سیستم ایمنی بدن می ‌شود. زنجبیل به دلیل طبع گرم آن در تقویت دستگاه گوارش و رفع مشکلات آن نیز تاثیر گذار است. برای تهیه‌ ی دمنوش زنجبیل می ‌توانید چند تکه از زنجبیل تازه را داخل قوری حاوی آب جوشیده بریزید و بعد از دم کشیدن استفاده کنید (میزان مصرف دمنوش تا ۵ فنجان در روز مجاز است و مشکلی را ایجاد نمی‌ کند).
• مصرف زرد چوبه: زرد چوبه درمان قطعی روده تحریک پذیر با طب سنتی است که می‌تواند علائم سندرم را کنترل کند. زرد چوبه نقش مهمی در هضم غذا و کنترل نفخ دارد.
• مصرف آلوئه ورا: آلوئه ‌ورا گیاهی با ژل شفاف است که اثرات درمانی برای بیماری سندروم روده تحریک پذیر دارد. آلوئه ‌ورا درمان گیاهی سندرم روده تحریک پذیر یبوست غالب است و با خاصیت ملین می‌ تواند علاوه بر یبوست، نفخ را هم درمان کند.
• استفاده از کنگر فرنگی: کنگر فرنگی حاوی ترکیبی به نام سیناروپیکرین است که مطابق یافته ‌های پژوهشگران می ‌تواند درمان سندروم روده تحریک پذیر از نوع یبوست باشد. کنگر فرنگی را هم به صورت خام و هم به صورت ترکیب در غذا یا آب پز هم می‌ توان استفاده کرد. برای اثربخشی درمان طول مدت درمان را باید حدود ۴ تا ۶ هفته در نظر گرفت.
• خوردن کلم: برای استفاده باید آب کلم را تهیه کنید و روزانه چند مرتبه به جای آب آشامیدنی از آن استفاده کنید (اما دقت داشته باشید استفاده ‌ی بیش از حد از آن ممکن است موجب ایجاد مشکلاتی مانند نفخ شود).
• مصرف هویج: استفاده از آب هویج به صورت روزانه می ‌تواند یبوست را از بین ببرد. همچنین هویج پخته شده و استفاده از آن در میان وعده‌ ها می‌تواند علائم اختلالات گوارشی را از بین ببرد.
• استفاده از عسل: عسل گیاه شفابخش در درمان انواع بیماری‌ ها از جمله مشکلات گوارشی ناشی از سندر.م روده تحریک پذیر است. عسل برای روده تحریک پذیر از این جهت مفید است که می‌ تواند گرفتگی عضلات شکم، اسهال و نفخ را از بین ببرد و با بهبود حال جسمانی موجب بالا بردن کیفیت زندگی فرد ‌شود. عسل شامل ۲۵ نوع قند است که ۳۵ درصد آن فروکتوز است و موجب بهبود علائم روده تحریک پذیر می ‌شود.
• خوردن بلغور جوی دو سر: جوی دو سر آماده را می ‌توانید به صورت ترکیب با شیر یا آب داغ در وعده ‌ی صبحانه مصرف کرد یا این‌که آن را ترکیب با ماست و میوه استفاده کرد. در برخی افراد شروع استفاده از جو دوسر با نفخ همراه است که با چند روز استفاده علائم کاهش می ‌یابد و فرد رو به بهبود می ‌رود.
• استفاده از دارچین: دارچین سرشار از ویتامین و مواد معدنی است و با طبع گرم و طعم تند در درمان روده‌ ی تحریک پذیر تاثیر زیادی دارد. همچنین دارای آنتی اکسیدان قوی است و سرشار از فنول است. به همین جهت استفاده از آن می ‌تواند سندروم روده تحریک پذیر را درمان کند.

در حال حاضر هیچ درمان خاصی برای این بیماری در طب جدید وجود ندارد. با این حال، اگر فرد مبتلا از عوامل محرک دوری کند، رژیم غذایی مناسبی داشته باشد و به توصیه‌های پزشک خود عمل کند، به طور قابل توجهی می‌تواند عوامل بیماری را کاهش داده و از پیشرفت آن جلوگیری کند. بهتر است بگوییم که این درمان‌ها در کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی موثرند. از این‌رو در ادامه موارد مختلفی را به شما معرفی می‌کنیم که برای این بیماری مفید هستند:

• مدیریت رژیم غذایی و تغییر سبک زندگی: تغییر سبک زندگی شامل:
  
  • محدود کردن مصرف برخی میوه‌ ها و سبزیجات
  • نوشیدن حداقل 8 لیوان آب در روز
  • پرهیز از مصرف گلوتن
  • اجتناب از مصرف الکل
  • اجتناب از کشیدن سیگار
  • محدود کردن مقدار شیر یا پنیر مصرفی
  • ورزش کردن و مدیتیشن منظم
  • پرهیز از مصرف کافئین (چای، قهوه و نوشابه)
  • کنترل کردن اضطراب و استرس
  • مراجعه به مشاوره یا روانشناس
  • اجتناب از مصرف برخی از آدامس ‌ها، غذا های رژیمی و شیرینی ‌های بدون قند (به دلیل ایجاد اسهال)
• مصرف دارو: مصرف دارو البته با تجویز پزشک می تواند موارد زیر را شامل شود:
  
  • دارو های ضد اسپاسم جهت کاهش درد عضلات روده و گرفتگی شکم
  • دارو های ضد تحریک جهت کاهش علائم اسهال
  • دارو های ملین: جهت رفع یبوست
  • آمیتیزا موثر در یبوست
  • آلوسترون موثر در اسهال
  • ریفاکسیمین و آنتی بیوتیک کاهش اسهال
  • الوکسادولین جهت مصرف در موارد بسیار شدید و پیشرفته

نکته: موارد عنوان شده فقط برخی از مهم‌ ترین دارو های روده تحریک پذیر هستند که فقط تحت نظر پزشک تجویز می ‌شوند. بنابراین از مصرف خودسرانه آن‌ ها خودداری کرده و ابتدا با پزشک مشورت کنید.

• درمان روانشناختی: درمان های روانشناختی در بهبود سندروم روده تحریک پذیر شامل:
  
  • هیپنوتیزم درمانی: این کار می ‌تواند به تغییر نحوه‌ پاسخ دادن ذهن ناخودآگاه به علائم جسمی، کمک کند.
  • درمان شناختی-رفتاری (CBT): این مورد به افراد کمک می ‌کند تا از طریق تکنیک‌ های آرام ‌سازی و نگرش مثبت، استراتژی ‌های متفاوتی را برای مقابله با شرایط اتخاذ کنند.

نکته: درمان های ارائه شده بر اساس منابع معتبر و صرفا جهت آشنایی با رویکرد درمان ارائه شده است. طبیعتا جهت درمان این بیماری لازم است به پزشک مراجعه نمایید.

شرایط مراجعه به پزشک در درمان سندروم روده تحریک‌ پذیر

به طوری کلی اگر علائم زیر را مشاهده کردید، فورا به یک متخصص مراجعه کنید:

• خونریزی مقعدی: این مشکل می ‌تواند یک عارضه جانبی از یبوست سندرم روده تحریک پذیر باشد که به دلیل پارگی مقعد شما ایجاد می‌ شود. همچنین ممکن است این خونریزی به دلیل بواسیر باشد. اما اگر مقدار زیادی خون در مدفوع دارید، یا اگر خونریزی از بین نمی‌ رود، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
• کاهش وزن: اگر متوجه شدید که بدون دلیل وزن کم می ‌کنید، به پزشک مراجعه کنید.
• تب، استفراغ و کم خونی: اگر یک یا چند مورد از تب، استفراغ و کم خونی را دارید (یا فکر می کنید که دارید)، باید به پزشک مراجعه کنید.

پیشگیری از ابتلاء به سندروم روده تحریک‌ پذیر

از آنجایی که هیچ دلیل شناخته شده‌ ای برای سندروم روده تحریک پذیر وجود ندارد، نمی‌ توانید از آن پیشگیری یا اجتناب کنید. بنابراین هر زمان که متوجه این علائم شدید، برای جلوگیری از پیشرفت آن‌ ها اقدام کنید. پزشک می ‌تواند با یک برنامه غذایی سالم به شما کند، در نتیجه پس از چند هفته یا چند ماه، متوجه بهبود چشمگیر خود خواهید شد.

شیوع سندروم روده تحریک‌ پذیر در جهان و ایران

تقریبا ۱۱.۲ درصد از مردم کره زمین به این اختلال مبتلا هستند، اما فقط تعداد کمی از آنها با علائم شدید دست و پنجه نرم می‌ کنند. تحقیقات نشان می ‌دهد آی بی اس زنان را دو برابر بیشتر از مردان تحت تاثیر قرار می ‌دهد و احتمال ابتلای افراد با افزایش سن کاهش پیدا می ‌کند. در ایران نیز تقریبا 10 درصد جمعیت با این سندروم درگیر هستند و طبق آماری هکه در سال 91 گرفته شد، 7 میلیون نفر در کشور به این بیماری مبتلا بودند.

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه ی سندروم روده تحریک‌ پذیر عبارت است از:

• گاستروانتریت عفونی: گاستروانتریت یا بیماری التهاب معده ‌ای- روده ‌ای، بیماری است دارای مشخصه ‌های التهاب در دستگاه معده ای- روده‌ای که در برگیرنده معده و روده ی کوچک می ‌باشد، و منجر به ترکیبی از اسهال، استفراغ، درد شکمی و گرفتگی عضلات می‌ شود.
• سیگموئیدوسکوپی: سیگموئیدوسکوپی به آزمایشی گفته می‌ شود که به منظور بررسی کولون سیگموئید انجام می‌ گیرد. در برخی از موارد لازم است علاوه بر کولونوسکوپی که می ‌تواند تمامی قسمت ‌های روده را بررسی کند از سیگموئید هم استفاده کرد. این وسیله می ‌تواند سومین کولون نزولی که رکتوم را به مقعد متصل می ‌کند، بررسی نماید.

• وبسایت درمانکده
• وبسایت دکترتو
• وبسایت پذیرش 24
• کتاب اولین پزشک خانواده
• ویکی پدیا