بیماری شقاق چیست؟ | راهنمای جامع علائم، علل، پیشگری و درمان

شقاق مقعد یا آنال فیشر (Anal Fissure) به پارگی یا ایجاد یک شکاف کوچک در مجرای مقعدی گفته می ‌شود. به دلیل اینکه این ناحیه حسگر های بسیار زیادی دارد، یک وضعیت فوق ‌العاده دردناک را برای فرد بیمار ایجاد می‌ کند. این بیماری ممکن است در هر سنی ایجاد شود، اما معمولاً با افزایش سن ریسک ابتلا به این بیماری کاهش پیدا می ‌کند. شقاق همانند اسهال، یبوست، هموروئید، سنگ کیسه صفرا، آپاندیسیت، ورم معده، سندروم روده تحریک پذیر، کبد چرب، زخم معده، رفلاکس معده، سلیاک، کولیت زخمی، دیورتیکولیت، پانکراتیت، سیروز کبد، پولیپ روده بزرگ، انسداد روده و … یکی از انواع بیماری های دستگاه گوارش بدن انسان است.

در این مطلب، شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری شقاق، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این بیماری به دست آورید.

انواع بیماری شقاق

از انواع بیماری شقاق می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شقاق حاد: در این نوع شقاق معمولاً فرد یک بار شقاق را تجربه می‌ کند و مشکل بعد از 6 تا 12 هفته بهبود پیدا می ‌کند. افرادی که به شقاق حاد مبتلا می ‌شوند معمولاً بعد از دوره بهبودی مشکلی را تجربه نخواهند کرد.
• شقاق مزمن: نوع دیگری از شقاق که معمولاً زمانی رخ می ‌دهد که فرد نسبت به درمان شقاق حاد بی ‌توجه باشد. از همین رو زخم بیشتر از 12 هفته باز می ‌ماند و عضلات اسفنکتر مقعد درگیر این مشکل می ‌شوند. این افراد معمولاً دوره ‌های طولانی ‌تری به زخم ‌های شقاق مبتلا می ‌شوند و دائماً درد و سوزش را در زمان دفع مدفوع تجربه می‌ کنند.

علائم شایع بیماری شقاق

این بیماری معمولاً در نوزادان شایع است و بسیاری از خانم‌ ها نیز پس از زایمان به این بیماری مبتلا می ‌شوند. علائم شایع شقاق مقعدی معمولاً با توجه به شدت بیماری متفاوت است. رایج‌ ترین علائم شقاق مقعدی عبارتند از:

• وجود درد شدید و خونریزی از مقعد در هنگام دفع مدفوع
• مشاهده خون بر روی دستمال توالت
• سوزش و خارش مقعد
• تکرر و ناراحتی در دفع ادرار
• ایجاد ترشحات بدبو
• ایجاد توده یا گوشت اضافه کوچک کنار پوست مقعد

علل بیماری شقاق

از رایج ‌ترین دلایل شقاق مقعدی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• یبوست مزمن (مهم‌ترین علت ابتلا به شقاق است)
• بارداری و زایمان
• سابقه ی جراحی مقعدی
• اسهال طولانی مدت
• رابطه جنسی مقعدی
• کاهش جریان خون در ناحیه آنورکتال
• ابتلا به بیماری التهابی روده (مانند کرون)
• سفتی بیش از حد عضلات اسفنکتر
• استفاده بیش از حد ملین‌ ها

عوارض احتمالی بیماری شقاق

در صورتی که شقاق درمان نشود ممکن است عوارض زیر را به همراه داشته باشد:

• التهاب و عفونت در محل زخم
• تب، سرگیجه و ضعف بدن (در نتیجه ی خونریزی مکرر زخم شقاق)
• زخم شقاق گسترده تر (در نتیجه ی اجابت مزاج دیر هنگام به علت وجود درد شدید در بیمار)

شیوه تشخیص بیماری شقاق

شیوه های تشخیص بیماری شقاق عبارتند از:

• معاینات ظاهری: دکتر متخصص شقاق بیمار را به طور کامل به وسیله ی نور و دستکش معاینه می کنند و درباره ی سوابق بیماری های قبلی بیمار و موارد دیگر سوالاتی می نمایند.
• آنوسکوپی مقعد: به وسیله ی لوله ای باریک و کوتاه تمامی نقاط مقعد و راست روده را بررسی می نمایند.
• سیگموئیدوسکوپی: به وسیله ی لوله ای باریک تمامی قسمت های انتهایی روده ی بزرگ را بررسی می کنند.
• کولونوسکوپی: به وسیله ی لوله ای باریک و انعطاف پذیر تمامی قسمت های روده ی بزرگ را بررسی می نمایند.
• بیوپسی مقعد: قسمتی کوچک از بافت ناحیه ی مقعدی به منظور بررسی های آزمایشگاهی برداشته می شود.

تفاوت شقاق و بواسیر

از مهمترین تفاوت های شقاق و بواسیر می توانیم به این موارد اشاره کرد:

• نشانه های ظاهری: بواسیر یا هموروئید موجب بیرون زدن بافت های گوشتی زائد از مقعد می شوددر حالی که شقاق یا فیشر موجب بروز زخمی طولی در دیواره مقعدی می گردد.
• نحوه درد: درد ناشی از بواسیر مداوم بوده و فرد در تمام طول روز این درد را احساس می کند. در صورتی که درد ناشی از شقاق مقطعی ولی تیر کشنده است. این درد معمولاً هنگام اجابت مزاج و پس از آن احساس شده و همین امر موجب می شود که فرد رفتن به دستشویی را به تاخیر اندازد.

درمان بیماری شقاق

هدف از درمان شقاق، کاهش فشار روی کانال مقعد است که معمولاً با نرم کردن مدفوع و کاهش درد و خونریزی در زمان دفع انجام می ‌شود. فردی که به شقاق مبتلا شده، نباید دچار یبوست شود و از طرفی لازم است تا از رژیم غذایی سالمی پیروی کند. درمان شقاق در طب سنتی و با دارو های گیاهی می تواند در بهبود علائم و کاهش درد در مراحل اولیه بیماری شقاق مفید واقع شود اما به طور قطع نمی توان امیدوار بود بیماری را ریشه کن کند. در ادامه به بررسی دارو های گیاهی برای بهبود شقاق مقعدی می پردازیم:

• استفاده از روغن نارگیل: روغن نارگیل برای درمان زخم های مرطوب و سایر ضایعات پوست استفاده می شود. اگر دچار شقاق مزمن هستید، روغن نارگیل را در این منطقه در طول روز و قبل از رفتن به رختخواب استفاده کنید؛ زیرا این روغن موجب می شود روند درمان سریع تر صورت پذیرد.
• استفاده از روغن برگ مورد: قبل از هر اجابت مزاج و دفع مدفوع، اطراف و دهانه مقعد را به آرامی با روغن برگ مورد چرب کنید. این کار موجب می شود هنگام شستشو این ناحیه زخم مقعد دچار کشش و پارگی مجدد نشود.
• استفاده از ترکیب موم و روغن زیتون: مقدار مساوی عسل، موم و روغن زیتون طبیعی را با هم مخلوط کرده و بر روی بخار کتری یا داخل ماکروویو تا حدی گرم کنید که موم آب شود؛ پس از خنک شدن، آن را بر روی موضع بمالید و ۱۰ تا ۱۵ دقیقه صبر نمایید و همچنین برای نتیجه گیری بهتر در طول روز چند بار این کار را انجام دهید.
• مصرف تخم کتان: تخم کتان سرشار از فیبر و اسید های چرب امگا ۳ است و می تواند یبوست مزمن که یکی از دلایل ایجاد شقاق است را به راحتی درمان کند و با دارا بودن خواص ملین، از فشار وارده بر مقعد هنگام اجابت مزاج بکاهد. یک قاشق پودر این دانه را در آب حل کرده و قبل از خواب مصرف نمایید.
• مصرف سبزیجات و مایعات فراوان: برای جلوگیری از یبوست و کاهش درد و خونریزی در زمان مدفوع باید در طول روز از میزان بیشتری آب و مایعات استفاده کنید. استفاده از سبزیجات موجب افزایش حجم مدفوع و نرم شدن مرفوع می ‌شود و فشار کمتری به کانال مقعد وارد می ‌کند. برای جلوگیری از یبوست سعی کنید در طول روز بین 25 تا 35 گرم فیبر استفاده کنید و حتماً 8 لیوان آب بنوشید.
• نشستن در آب گرم: برای کاهش درد می ‌توانید برای 10 تا 20 دقیقه در وان آب گرم بنشینید. این کار به شل شدن عضلات مقعد و بهبود شقاق کمک می ‌کند. این کار با چند بار در روز تکرار کنید تا شقاق به‌طور کامل درمان شود. اضافه کردن مقداری بتادین به آب نیز می‌ تواند به ضدعفونی کردن ناحیه شقاق کمک کند.

همچنین درمان بیماری شقاق در طب جدید می تواند به صورت زیر باشد:

• استفاده از شیاف، کرم و فوم های درمانی: استفاده از شیاف، فوم و کرم ‌های حاوی هیدروکورتیزون، موجب کاهش التهاب در ناحیه مقعد می شود. این شیاف‌ ها به بهبود زخم و همچنین شل شدن عضلات مقعد کمک می ‌کنند و با بی ‌حس کردن ناحیه آسیب ‌دیده درد را کاهش می ‌دهند. کرم ‌های نیتروگلیسیرین و آنوهیل نیز از دیگر کرم‌ های مؤثر برای درمان شقاق هستند که در 80 درصد مواقع استفاده از شیاف و کرم ‌ها به درمان شقاق کمک و علائم بیماری را برطرف می‌ کنند.
• تزریق موضعی سم بوتولینیوم (بوتاکس): سم بوتولینوم نوع A یا همان بوتاکس به اسفنکتر مقعد تزریق می شود. این کار عضله اسفنکتر مقعد را فلج می ‌کند، درد را تسکین می ‌دهد و موجب بهبودی آن می ‌شود. درصد بسیار کمی از افراد بعد از تزریق بوتاکس در ناحیه مقعد دچار بی ‌اختیاری مدفوع می ‌شوند و این موضوع بیشتر در افرادی رخ می ‌دهد که قبلاً جراحی آنورکتال را انجام داده ‌اند.
• درمان با لیزر: یکی از روش ‌های رایج برای درمان شقاق مقعدی مزمن درمان با لیزر است. در این روش درمانی بدون عمل جراحی و با کمک اشعه لیزر عفونت ناحیه مقعد بر طرف می ‌شود و زخم جوش داده و مسدود می‌ گردد. این روش، درمان کوتاهی دارد و با استفاده از بی ‌حسی موضعی انجام می ‌شود.
• عمل جراحی: جراحی آخرین راه درمان شقاق مقعدی است که بعد از این که سایر درمان ‌ها با شکست مواجه شدند، با تشخیص پزشک انجام می ‌شود. در صورتی که زخم یا اسپاسم عضله اسفنکتر داخلی مقعد بهبود پیدا نکند، از روش جراحی برای برش دادن قسمت کوچکی از عضله اسفنکتر داخلی مقعد استفاده می‌ شود. این کار به کاهش درد شقاق کمک می ‌کند و تا حدودی بیماری را درمان می ‌کند. این جراحی معمولاً به صورت سر پایی انجام می‌ شود و دوره بهبودی آن معمولاً حدود 6 هفته طول می‌ کشد.

شرایط مراجعه به پزشک در درمان بیماری شقاق

در صورتی که شقاق مقعدی یا فیشر بعد از چند روز با روش ‌های درمان خانگی برطرف نشد و یا متوجه خونریزی در ناحیه مقعد شده ‌اید، بهتر است برای درمان از یک دکتر متخصص کمک بگیرید.

پیشگیری از ابتلاء به بیماری شقاق

برخی از موارد مهم که در پیشگیری از شقاق توصیه شده است، عبارت است از:

• مایعات فراوان بنوشید،
• از سبزیجات حاوی فیبر استفاده کنید،
• ناحیه آنورکتال را بعد از دفع مدفوع کاملاً خشک کنید،
• از تحریک رکتوم و ایجاد فشار به مقعد اجتناب کنید،
• موقع دفع به ‌هیچ‌ عنوان زور نزنید،
• به مدت طولانی در توالت ننشینید،
• به صورت مرتب فعالیت بدنی داشته باشید.

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه بیماری شقاق عبارت است از:

• عضلات اسفنکتر مقعد: مقعد دارای دو عضله به نام های اسفنکتر داخلی و اسفنکتر خارجی است. عضله داخلی صاف و غیر ارادی است و عضله خارجی مخطط و ارادی است تا به فرد اجازه کنترل دفع را بدهد.
• ناحیه آنورکتال: خط آنورکتال به انتهای مقعد متصل بوده و طول آن حدودا ۴ سانت می باشد که دو ناحیه مقعد و رکتوم را از یکدیگر جدا می کند. این ناحیه حالت ارتجاعی داشته تا اجابت مزاج به وسیله آن صورت گیرد.
• رکتوم: راست روده یا رکتوم قسمت پایینی روده بزرگ است که به کولون سیگموئید متصل می ‌شود. طول آن حدود ۱۵ سانتی متر (۶ اینچ) است. مواد زائد را از روده بزرگ دریافت می کند و آن را ذخیره می ‌کند تا زمانی که از طریق مقعد از بدن خارج شود.

• وبسایت درمانگران ایران
• ویکی پدیا
• وبسایت درمانکده