زخم معده چیست؟ | علائم، علل، پیشگری و درمان زخم معده | هر آنچه لازم است درباره زخم معده بدانید

زخم معده (Stomach ulcers) همانند رفلاکس معده، ورم معده، سنگ کیسه صفرا، سوء هاضمه، کبد چرب، کولیت اولسرو و … یکی از انواع بیماری های دستگاه گوارش بدن انسان است. این بیماری معمولا در اثر آسیب به لایه ضخیم مخاطی که از فضای داخلی معده محافظت کرده، بروز می کند. معده، یک اسید قوی برای کمک به هضم غذا و محافظت در برابر میکروب ‌ها تولید می‌کند که در این شرایط تماس اسید معده با لایه مخاطی، شدت آسیب را تشدید کرده و باعث ایجاد زخم می ‌شود. اگرچه بین ترشح اسید معده و آسیب زخم معده، ارتباط وجود دارد ولی امروزه عامل اصلی این زخم‌ ها را وجود و تکثیر هلیکوباکتر پیلوری می‌ دانند (این باکتری ها از راه‌ های مختلفی از جمله آسیب به لایه محافظ مخاط معده موجب ایجاد زخم معده می ‌شود). اگرچه زخم اثنی عشر در آقایان شیوع بیشتری از خانم ها دارد (معمولا از لحاظ سنی 10 تا 20 سال زودتر زخم معده ایجاد می شود)، اما زخم معده در خانم ها شایع تر است. در این مطلب، شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری زخم معده، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این بیماری به دست آورید.

علائم شایع زخم معده

از علائم این بیماری می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• درد ناحیه فوقانی شکم (اپی گاستر)
• سوزش سردل
• سوء هاضمه
• خون در مدفوع
• کاهش وزن
• بی ‌اشتهایی (ناشی از درد)
• حالت تهوع یا استفراغ
• نفخ شکم
• احساس سیری زود هنگام
• آروغ زدن یا رفلاکس اسید
• کم ‌خونی (که علائم آن می ‌تواند شامل خستگی، تنگی نفس یا رنگ‌ پریدگی پوست باشد).

علل بیماری زخم معده

زخم معده زمانی رخ می دهد که اسید دستگاه گوارش به سطح داخلی مری، معده یا روده کوچک آسیب بزند. اسید، زخم باز دردناکی را ایجاد می کند که ممکن است خونریزی کند. دستگاه گوارش با لایه مخاطی پوشیده می شود که در حالت طبیعی از اثر خورندگی اسید جلوگیری می کند، اما چنانچه میزان اسید افزایش یا مقدار مخاط کاهش یابد، زخم ایجاد می شود. از دیگر علت های زخم معده می توان به هلیکوباکتر پیلوری اشاره کرد که معمولا در لایه مخاطی پوشاننده و حفاظت کننده بافت های سطح داخل معده و روده کوچک زندگی می کند. هلیکوباکتر پیلوری غالبا هیچ مشکلی به وجود نمی آورد، اما گاهی باعث التهاب لایه داخلی معده می شود و به زخم شدن آن می انجامد.

از دیگر علل زخم معده می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• مصرف طولانی مدت برخی دارو ها (آسپرین و ناپروکسن، دارو های ضد بارداری، دارو های تجویزی برای آرتروز و …)
• استرس و اضطراب زیاد
• رژيم‌ غذايي‌ نامناسب‌ (وعده ‌هاي‌ غذايي‌ نامنظم‌ و نخوردن‌ برخي‌ وعده ‌ها)
• ژنتیک و سابقه خانوادگی
• خستگي‌ يا كار بيش‌ از حد

عوارض احتمالی زخم معده

از عوارض احتمالی زخم معده می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• خونريزي‌ به‌ داخل‌ روده‌
• تغيير بد خيمي‌ در زخم‌
• سوراخ‌ شدن‌ (خوردگي‌ زخم‌ در طول‌ جدار روده‌، همراه‌ با عفونت‌ يا خونريزي‌ به‌ داخل‌ شكم‌ بعد از آن‌)

شیوه تشخیص بیماری زخم معده

پزشک برای تأیید ابتلا به زخم معده و احتمال بروز خونریزی معده، دستور انجام آزمایش های تصویر برداری می دهد. دو آزمایش رایج عبارت اند از:

• عکس برداری گوارشی فوقانی: عکس برداری گوارشی فوقانی، نوعی رادیو گرافی (اشعه ایکس) است که در آن، بیمار برای افزایش کنتراست، مایعی گچی می نوشد و در نتیجه تصویری واضح تر از بخش های معین به دست می آید. چون این مایع حاوی باریم است، این آزمایش را گاهی اوقات بلع نیز می نامند و در آندوسکوپی مسکن ملایمی به بیمار داده می شود و سپس لوله از راه دهان وارد معده می شود. پزشک لایه مخاطی معده را جهت تشخیص زخم معده بررسی می کند و نمونه های بسیار کوچک بافتی (نمونه برداری) برای معاینات میکروسکوپی گرفته می شود. چنانچه در آزمایش های تصویر برداری ابتلا به زخم معده مشخص شود، به احتمال زیاد آزمایشی به منظور تعیین وجود هلیکوباکتر پیلوری انجام می شود.
• آندوسکوپی: در این روش آزمایش، یک لوله نازک و سبک از طریق دهان و معده، به قسمت اول روده کوچک وارد می ‌شود. این آزمایش برای مشاهده زخم، خونریزی و هر بافتی که غیر طبیعی به نظر برسد، مورد استفاده قرار می ‌گیرد.

درمان زخم معده (طب سنتی و طب جدید)

استفاده از دارو های شیمیایی برای درمان بیماران مبتلا به زخم معده، گاهی منجر به عوارض شدیدتری نسبت به اصل عارضه زخم معده می‌شود. اما زخم معده و زخم اثنی ‌عشر، با استفاده از رژیم غذایی، تجویزهای بسیار ساده و بدون ایجاد هیچ‌گونه عارضه ثانویه، قابل درمان است. در ادامه به بررسی راهکارهای درمان زخم معده در طب سنتی در خانه می پردازیم:

• مصرف بابونه: یکی از مهم ترین خواص بابونه درمان زخم و ورم معده است و افراد مبتلا به این مشکلات می ‌توانند با استفاده از بابونه سلامتی خود را بازیابند.
• استفاده شیرین بیان: این داروی گیاهی برای زخم مری و معده، می ‌تواند با تحریک تولید مخاط بیشتر به محافظت از پوشش معده کمک کند. محققان گزارش کرده‌اند، ترکیبات خاصی در شیرین بیان یافت می ‌شود که ممکن است از رشد هلیکوباکتر جلوگیری کند. (از آنجایی ‌که ممکن است مصرف شیرین بیان با دارو های خاصی تداخل داشته باشد و عوارض جانبی مانند درد عضلانی یا بی ‌حسی در اندا‌م ‌ها ایجاد کند؛ قبل از افزایش میزان مصرف آن در رژیم غذایی خود، با دکتر خود مشورت کنید).
• خوردن زنجبیل: برای درمان زخم معده با دارو های گیاهی، بهتر است حساب جداگانه ‌ای روی خواص زنجبیل باز کنید. امروزه بسیاری از افراد از آن برای درمان معده و بیماری‌ های گوارشی مانند یبوست، نفخ و ورم معده استفاده می‌کنند.
• مصرف عسل: برای درمان زخم معده یا زخم اثنی عشر صبح ناشتا و هر شب موقع خواب یک قاشق غذاخوری عسل موم دار را به مدت ۹ دقیقه در دهان نگهدارید بدون آنکه قطره ای از عسل یا آب دهان را قورت داده باشید سپس مانند آدامس آن را در دهان بجوید عسل را قورت داده و موم را دور بیندازید.
• استفاده تخم بارهنگ: یک قاشق مربا خوری تخم بارهنگ در یک لیوان عرق نعناع ۵ دقیقه جوشانده شود و بعد از ولرم شدن با یک قاشق مر باخوری عسل شیرین کرده و روزی یک لیوان میل شود. این نسخه به مدت ۴۰ روز ادامه پیدا کند.

همچنین از دیگر خوراکی های گیاهی مفید برای زخم معده می توان به سیر، نارگیل، شنبلیله، پودر دانه کتان، زردچوبه، پونه و… اشاره کرد.

نکته: درمان های ارائه شده بر اساس منابع معتبر و صرفا جهت آشنایی با رویکرد درمان ارائه شده است. طبیعتا جهت درمان این بیماری لازم است به پزشک مراجعه نمایید.

درمان زخم معده در طب جدید نیز می تواند به صورت زیر باشد:

• ابتدا مصرف آسپرین یا دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی (ایبوپروفن) متوقف می گردد.
• آنتی بیوتیک برای از بین بردن عفونت هلیکوباکتر پیلوری تجویز می گردد.
• ضد اسید به خنثی کردن اسید بیش از حد و دارو های کاهش دهنده اسید معده به کاهش درد معده کمک می کند. (که معمولا توسط پزشک تجویز می شود).
• دریافت مکمل آهن و روی به ترمیم بافت آسیب دیده کمک می کند.
• مسدود كننده‌ های‌ H2 يا مهاركننده‌ های پمپ‌ پروتون‌ برای‌ كاهش‌ اسيد معده‌ استفاده می شوند (ممكن‌ است‌ برای برخی از بيماران‌ درمان‌ دراز مدت‌ لازم‌ باشد).

همچنین اگر زخم معده خونریزی شدید داشته باشد، ممکن است آندوسکوپی برای سوزاندن زخم و کاهش خونریزی لازم باشد. اگر خونریزی با آندوسکوپی کنترل نشود یا سوراخ شدگی زخم رخ دهد، آنگاه جراحی مورد نیاز خواهد بود.

شرایط مراجعه به پزشک در درمان زخم معده

در برخی موارد نیز به جای درمان خانگی بهتر است به پزشک معالج مراجعه شود:

• اگر استفراغي‌ شروع‌ شود كه‌ خوني‌ باشد يا نماي‌ دانه‌ قهوه‌ داشته‌ باشد.
• چنانچه اسهال‌ شروع‌ شود كه‌ ممكن‌ است‌ به‌ خاطر ضد اسيد ها باشد.
• زمانیکه مدفوع‌، خوني‌، سياه‌ يا قيري‌ باشد.
• اگر علي‌ رغم‌ درمان‌، درد شديد باشد.
• چنانچه به‌ طور غيرطبيعي‌، ضعيف‌ يا رنگ‌ پريده‌ باشيد.
• اگر شما يا عضوي‌ از خانواده‌ تان‌ علائم‌ يك‌ زخم‌ را داشته‌ باشيد.

پیشگیری از ابتلاء به زخم معده

برخی از موارد مهم که در پیشگیری از زخم معده توصیه شده است، عبارت است از:

• از کشیدن سیگار خودداری شود زیرا سیگار ترشح اسید را زیاد می کند،
• غذا در چند وعده مصرف شود و از خوردن غذای اضافی در یک وعده پرهیز گردد،
• کافئین و هر غذایی که وضعیت را بدتر می کند مصرف نشود،
• چند دقیقه قبل و بعد از غذا خوردن استراحت و غذا با آرامش میل شود،
• از خوردن غذا 2 ساعت قبل از خواب پرهیز شود،
• غذا خوب جویده و به آرامی خورده شود.

شیوع بیماری زخم معده در ایران

طبق شواهد علمی، در ایران شیوع زخم معده در مردان دو برابر زنان است. اگرچه این بیماری مرگ ‌و میر بالایی ندارد اما با توجه به شیوع ۱۵ درصدی آن در ایران، پیامد های روانی، اجتماعی و اقتصادی زیانباری به دنبال دارد.

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه زخم معده عبارت است از:

•  هلیکوباکتر پیلوری: هلیکوباکتر پیلوری نوعی باکتری مارپیچی است که موجب التهاب پوشش داخلی معده و اثنی عشر می‌شود. این باکتری با آلوده کردن قسمت انتهایی معده یعنی آنتروم، از دلایل اصلی زخم معده در بدن به شمار می‌آید. به طوری که می‌توان گفت که در معده اکثر افراد مبتلا به زخم معده، این باکتری یافت می‌شود.
• تست بلع باریم (باریوم): آزمایش بلع باریم نوع خاصی از آزمایش تصویربرداری است که از باریم و اشعه ایکس برای ایجاد تصاویری از دستگاه گوارش فوقانی شما استفاده می‌کند. دستگاه گوارش فوقانی شامل پشت دهان، گلو (حلق) و مری می‌شود. باریم در طول آزمایش بلع استفاده می‌شود تا نواحی خاصی از بدن با اشعه ایکس، واضح‌ تر نشان داده شوند.
• دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی: از پرکاربردترین داروهای پزشکی هستند. این داروها باعث مهار سیکلواکسیژناز می‌شوند و سه خاصیت مهم کاهش التهاب، ضددرد و تب‌بُر دارند. این گروه از داروها در دوزهای بالا اثرات ضدالتهابی دارند.
• مسدود كننده‌ های‌ H2: ماده ای شیمیایی به نام هیستامین، سلول های پوشش داخلی معده را برای تولید هیدروکلریک اسید تحریک می کند. مقدار زیاد این اسید موجب بازگشت اسید معده به مری (رفلاکس معده) و سایر بیماری های دردناک می شود. مسدود کننده های گیرنده H2 به گیرنده های هیستامین در معده می چسبند و مقدار اسید ترشح شده توسط دیواره معده را کاهش می دهند.

• وبسایت درمانگران ایران
• کتاب اولین پزشک خانواده
• کتاب مزاج شناسی (به همراه نسخه های استاد خیراندیش)
• ویکی پدیا