تاریخچه طراحی در ایران و جهان

تاریخ طراحی Design History مطالعۀ اشیاء طراحی در زمینه‌های تاریخی و سبکی آن‌هاست. با یک تعریف گسترده، زمینه‌های تاریخ طراحی شامل زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، فنی و زیبایی‌شناسی است. از نظر تاریخی، قدیم ترین آثار کشف شده در طراحی مربوط به سی هزار سال پیش بوده که از هنر دوران غارها تا امروز آثار بسیار متنوعی به جا مانده است. در این آثار، هنرمند گاه به تصاویر طبیعت نزدیک شده و گاه از آن فاصله گرفته است. در این مطلب تاریخچه ی هنر طراحی آورده شود. امید است از این مطلب نکات خوبی بیاموزید.

تاریخچه طراحی در دنیا

تاریخچه ی هنر طراحی در جهان شامل موارد زیر می شود:

اول | طراحی در گذشته های خیلی دور

طراحی در یک نگاه کلی، به گذشته‌های بسیار دور بر می‌گردد. حتی بعضی از مورخان هنری طرح اندازی انسان‌های اولیه روی دیواره غارها را در زمره هنر طراحی قرار می‌دهند. نمونه‌هایی از طرح‌های پیشاتاریخی که اغلب به شیوه‌های ابتدایی ترسیم شده‌اند، در عمق غارهای آلتامیرا در اسپانیا، لاسکو، پیش مرل و دوردونی در فرانسه، و دوشه و میرملاس در ایران به چشم می‌خورند. از ویژگی‌های مهم و مشترک این طرح‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ساده سازی (استیلیزاسیون)
• تغییر تناسبات صوری
• اغراق در ویژگی‌های اساسی شکل‌های انسانی و حیوانی و روزمره

دوم | طراحی در دوران باستان

در دوران باستان و برای مثال در یونان، طراحی مقدمه نقاشی و مجسمه سازی بوده است. در شرق باستان، و از جمله چین، مرز مشخصی میان طراحی، نقاشی و خوش نویسی نبوده است. در مصر باستان، آن چنان که یکی از دیوارنگاره‌ها می‌گوید، طراحی به عنوان یک فن تدریس می‌شده و به شکلی نمادین در تزیین مقابر و معابد و کاخ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اگر از همین زاویه به طراحی نگاه کنیم، بسیاری از نقوش ساده شده سنگی، سفالی و فلزی که انسان در طول تاریخ خلق کرده است، طرح افکنی به شمار می‌آیند و مشمول تعریف طراحی می‌شوند.

سوم | طراحی در گذشته‌های نزدیک

طراحی بنا به تعریفی تازه‌تر، هنری است مستقل که از خود آغاز می‌شود و در خود پایان می‌یابد. با این تعریف، قدمت طراحی به واپسین سال‌های سده چهاردهم میلادی و آغاز باززایی (رنسانس) در هنر غرب می‌رسد. بزرگ‌ترین طراحان این دوره، نقاشان برجسته، تصویرگران کتاب‌های مقدس و چاپگران روی چوب و فلز هستند.

چهارم | طراحی در دوره رنسانس

در دوره رنسانس، هنرمندان بزرگی چون لئوناردو داوینچی (1452-1519 م)، آلبرشت دورر (1471-1528 م)، میکل آنژ (1475-1564 م) و رافائل سانتسیو (1483-1520 م) با پژوهش‌های کاربردی و نظری درباره تاثیر نور و تاریکی بر اجسام، ژرف نمایی خطی و رنگی، کالبدشناسی و کاربرد انواع خط در بازنمایی طبیعت و اندام انسان، راه‌های تازه‌ای در طراحی می‌گشایند. در همین دوران، نخستین هنرکده‌های طراحی (آکادمی‌های هنری) به وجود می‌آیند و در آن‌ها اصول طراحی و ترسیم از روی مدل زنده و طبیعت به شیوه عملی و نظری تدریس می‌شود. بعد از این دگرگونی، با آموزش طراحی به عنوان قالبی مستقل و با دسترسی گسترده طراحان به کاغذ، این هنر رو به گسترش می‌گذارد و آزمایش با ابزار و وسایل جدید آغاز می‌شود. از این تاریخ تا آغاز هنر مدرن، طراحی با نبوغ و نشو و نمای هنرمندان بزرگ، روش‌های فردی، موضوع و محتوای ویژه برخی آثار و دلالت‌های تاریخی صورت بندی می‌گردد.

پنجم | طراحی مدرن

در گذار به طراحی مدرن، حرکت‌های فردی و خلاقانه ادوارد مانه و ظهور امپرسیونیست‌ها در نیمه دوم سده نوزدهم میلادی کوشش‌های جدیدی را برای آزاد کردن خط و رنگ از قید بازنمایی صرف چشم انداز بیرونی رقم می‌زند و طراحی را به مسیر تازه‌ای می‌کشاند. طراحی در قرن بیستم با فرم‌های اغراق آمیز و قدرت بیانگری اکسپرسیونیست‌ها آغاز می‌شود. عمده‌ترین تغییرات در طراحی این دوره شامل موارد زیر می شود:

• ساده کردن شکل‌ها
• بیانگری خطوط
• گرایش به دو بعدی دیدن مضامین
• جست و جوی معنا

در کنار این تغییرات گسترده در آغاز همین سده باید به دستاوردهای مکتب نقاشی کوبیسم هم اشاره کنیم که پیشنهاد تازه‌ای برای دو بعدی کردن اجسام و احجام سه بعدی ارائه می‌دهد و همه فرم‌ها را به شکل‌های اصلی هندسی تجزیه و تحلیل می‌کند.

طراحی در ایران

تاریخچه طراحی در ایران شامل موارد زیر می باشد:

اول | طراحی در گذشته‌های دور

سابقه طراحی در ایران نیز به غارنگاره‌ها و صخره نگاره‌های لرستان (غار دوشه و میرملاس و صخره‌ نگاری‌های دره همیان) می‌رسد. این نوع طراحی، از سنت‌های نانوشته و ناشناخته‌ای پیروی می‌کند که در دوران یاد شده در اختیار بشر بوده است. بعد از این دوره طولانی، شاخص‌ترین طرح‌های ایرانی را بر سطح صاف و صیقلی سفالینه‌های دوران باستان می‌توان یافت. طرح‌هایی انتزاعی یا فیگوراتیو که آفرینندگان آن‌ها به صورتی سیال و با کم و زیاد کردن ضخامت خط خلاصه شکل‌های طبیعی را بازنمایی کرده‌اند.

دوم | طراحی در گذشته‌های تاریخی

در دوره‌های تاریخی، اثری از هنر طراحی به مفهوم غربی آن در ایران یافت نمی‌شود. در عوض، می‌توان از نوعی سنت تصویری و تجسمی یاد کرد که به رغم گسست‌های تاریخی و آمیزش با سنت‌های غیر ایرانی، از همگرایی نسبی برخوردار بوده است. مهم‌ترین اصل در این سنت تصویری، بی اعتنایی طراحان ایرانی به تکرار و تقلید طبیعت و تأکید آن‌ها بر بازگویی مفاهیم ذهنی و نمادین است؛ چیزی که اوج و اعتلای آن را در چند سده تصویرگری کتاب و نگارگری ایرانی (سده هشتم تا یازدهم هجری) می‌بینیم. در میان همین آثار، به نمونه‌هایی تک برگ از طراحی خطی در معنای واقعی کلمه بر می‌خوریم، که از بازی آزاد خط شکل گرفته‌اند و در شیوه طراحی، وام دار هنر هیچ سرزمین دیگری نیستند. نکته درخور تأمل این طرح‌ها برجسته نمایی شکل‌ها با استفاده از پرداز نقطه‌ای و پرداز خطی، خطوط مایل و منحنی و ضربات ظریف قلم مو (قلم گیری) است.

 سوم | طراحی امروز ایران

طراحی در گذار از دوران درخشش نگارگری ایران، از سده یازدهم تا سیزدهم هجری با اقتباس از شیوه‌های اروپایی، به قالب‌های تازه و بی سابقه‌ای دست می‌یابد که اوج آن را در آثار تنی چند از هنرمندان اواخر دوره قاجار می‌یابیم. در سال‌های آغازین سده حاضر نیز طراحان ایرانی پس از دریافت آموزش‌های آکادمیک، در عمل به انواع کلاسیک طراحی می‌پردازند. با به رسمیت شناخته شدن هنر مدرن در ایران، طراحی نیز تا حدودی حال و هوای بومی به خود می‌گیرد و عرصه‌ای برای جست و جوهای تازه طراحان ایرانی با ایده‌های فردی فراهم می‌شود.

• کتاب فرهنگ نامه هنر- محمد شمخانی
• محتوای تخصصی در حوزه هنر