بیماری یبوست چیست؟ | راهنمای جامع علائم، علل، پیشگری و درمان یبوست

یبوست یا خشکی مزاج، عارضه ‌ای در دستگاه گوارش است که بر اثر آن، مواد دفعی در روده ی بزرگ سفت می ‌شود و دفع آن با درد و سختی همراه می ‌شود. در بسياري‌ از مردم‌، يبوست‌ خطري‌ به‌ همراه‌ ندارد، اما گاهي‌ شايد نشان‌ دهنده ی‌ يك‌ بيماري‌ زمينه ‌اي‌ باشد. یبوستِ حاد ممکن است سبب بسته ‌شدن روده شود که به نوبه ی خود حتی ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشد. یبوست همانند اسهال، هموروئید، شقاق، سنگ کیسه صفرا، آپاندیسیت، ورم معده، سندروم روده تحریک پذیر، کبد چرب، زخم معده، رفلاکس معده، سلیاک، کولیت زخمی، دیورتیکولیت، پانکراتیت، سیروز کبد، پولیپ روده بزرگ، انسداد روده و … یکی از انواع بیماری های دستگاه گوارش بدن انسان است.

در این مطلب، شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری یبوست، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این بیماری به دست آورید.

انواع بیماری یبوست

از انواع یبوست می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• یبوست خفیف: اجابت مزاج هر 2-3 روز یک بار
• یبوست شدید: فواصل اجابت مزاج بیش از سه روز
• یبوست مزمن: یبوست شدیدی که چندین سال سابقه دارد

علائم شایع بیماری یبوست

اجابت‌ مزاج‌ در افراد مختلف‌، متفاوت‌ است‌. هر كدام‌ از موارد زير مي ‌تواند علامت‌ يبوست‌ باشد:

• نفخ شکم
• حرکات کم روده
• سفتي‌ مدفوع‌ یا با قطعات کوچک
• درد يا خونريزي‌ (به‌ هنگام‌ اجابت‌ مزاج)‌
• ‌عدم‌ دفع‌ كامل‌ (پس‌ از اجابت‌ مزاج)‌
• زور زدن‌ (به‌ هنگام‌ اجابت‌ مزاج‌)

علل بیماری یبوست

یبوست ممکن است به دلایل مختلفی بروز کند. در ادامه لیستی از این دلایل را نام می بریم:

• کند بودن سرعت عبور مواد از کولون
• مقاومت داشتن در برابر احساس دفع مدفوع
• داشتن استرس
• نداشتن فعالیت
• خوردن مقادیر زیادی از محصولات لبنی
• نداشتن رژیم غذایی دارای آب و فیبر
• كم ‌كاری تيروييد
• زياد شدن‌ كلسيم‌ خون‌
• داشتن شقاق‌ و زخم‌ مقعدي‌
• نارسا بودن‌ مزمن‌ كليه‌
• داشتن نشانگان‌ روده‌ تحريك ‌پذير (كوليت‌ عصبي‌)
• خوردن برخی دارو ها (به ویژه دارو های ضد درد مانند مواد مخدر، دارو های ضد افسردگی و قرص آهن)
• باردار بودن
• داشتن مشکل در اعصاب یا ماهیچه های دستگاه گوارش
• داشتن بیماری های عصبی مانند پارکینسون یا ام اس

عوارض احتمالی بیماری یبوست

با گذشت زمان و با درمان نکردن یبوست احتمال بروز عوامل زیر تشدید می شود:

• هموروئید (بواسیر)
• فتق (به‌ علت‌ زور زدن‌ بيش‌ از حد)
• سندروم روده تحریک پذیر
• افتادگي‌ رحم‌ يا راست‌ روده‌
• یبوست مزمن

شیوه تشخیص بیماری یبوست

اطلاعات دقیق از سوابق سایر بیماری ‌ها، مصرف دارو ها و دیگر نشانه‌ ها می ‌تواند به تشخیص سریع ‌تر یبوست کمک کند. بسیاری از آزمون‌ های تشخیصی می ‌تواند برای ارزیابی یبوست استفاده شود. اغلب بیماران تنها به چند آزمایش اساسی نیاز دارند و آزمون ‌های تخصصی ‌تر دیگر برای افرادی که یبوست شدید دارند یا اختلال یبوست ‌شان به آسانی به درمان جواب نمی ‌دهد، استفاده می ‌شود. در کمتر از پنج درصد بیماران مبتلا به یبوست، بیماری آن ‌قدر شدید می ‌شود که دفع مدفوع خیلی طولانی شده و فرد برای دفع آن هم نیاز به کمک پزشک دارد. این افراد باید تحت بررسی دقیق ‌تر و تست ‌های تخصصی ‌تری مانند اندازه‌گیری زمان عبور مواد درون روده، تست ‌های بررسی عملکرد عضلات کف لگن، با شیوه‌ های مختلف قرار گیرند. این تست ‌ها و بررسی‌ ها شامل:

• معاینه ی انگشتی: پزشک ممکن است طی یک معاینه بالینی، بیماری عامل یبوست را شناسایی کند. معاینه مقعد با انگشت می ‌تواند به کشف تنگی مقعد کمک کند و همچنین پری مقعد نشان ‌دهنده مشکلی در عضلات کف لگن و اطراف مقعد است. احساس پری شکم طی لمس اثبات می کند که یبوست فرد شدید است.
• آزمایش خون: آزمایش خون در ارزیابی بیماران مبتلا به یبوست مناسب است. در موارد خاص آزمایش خون هورمون تیروئید (برای تشخیص کم‌ کاری تیروئید) و کلسیم (برای کشف اختلال پاراتیروئیدی) ممکن است مفید باشد.
• رادیو گرافی اشعه ایکس: رادیوگرافی با اشعه ایکس شکم به تشخیص وجود مقادیر زیادی مدفوع در روده بزرگ و بررسی شدت یبوست کمک می‌کند. باریم انما یک روش تشخیصی با اشعه ایکس است که در آن باریم مایع را از طریق مقعد وارد راست روده و روده‌ ی بزرگ می ‌کنند. پس از عکس برداری طبیعی یا غیر طبیعی بودن تمام قسمت ‌های روده را از روی عکس گرفته شده بررسی می‌ کنند. تومور و تنگی دریچه از جمله اختلالاتی است که می‌ تواند با این آزمون شناسایی شود.
• آزمون سرعت حرکت روده: برای بررسی سرعت حرکت روده از اشعه ایکس استفاده می‌ شود. در این روش می ‌توان زمان حرکت مواد غذایی از بلع تا دفع را تخمین زد. برای این آزمایش فرد کپسول دارای تکه ‌های کوچک پلاستیکی ‌ای که توسط اشعه ایکس دیده می ‌شود را می ‌بلعد. کپسول ژلاتینی در دستگاه گوارش حل شده و قطعات پلاستیکی در روده کوچک پخش می ‌شود. بعد از ۵ الی ۷ روز، با عکسبرداری اشعه ایکس از شکم تکه ‌های پلاستیکی موجود در نقاط مختلف روده ‌ی بزرگ شمارش می ‌شوند. مکان رویت شدن قطعات پلاستیکی می ‌تواند به تشخیص نوع مشکل کمک کند. بدین صورت که تکه ‌های موجود در سراسر روده بزرگ نشان می ‌دهد که عضلات یا اعصاب روده بزرگ به درستی کار نمی ‌کنند که نمونه‌ ای از اینرسی کولون است. تجمع تکه ‌های پلاستیکی در راست ‌روده نشان‌ دهنده‌ ی اختلالی در عضلات کف لگن است. در افراد سالم، تمام قطعات پلاستیکی با مدفوع دفع و هیچ تکه ‌ای در روده بزرگ باقی نمی‌ ماند.
• دفکوگرافی: دفکوگرافی یک روش اصلاح شده‌ ی آزمون باریم انما است. جدید ترین آزمون برای ارزیابی دفع مدفوع و اختلالات آن است. در این روش، یک خمیر ضخیم باریم را از طریق مقعد وارد راست روده می ‌کنند. سپس هنگام دفع باریم خمیری، از شکم فرد عکسبرداری با اشعه ایکس می ‌کنند تا روند حرکتی مدفوع در راست روده و مقعد را کامل بررسی کنند. این روش به تشخیص اختلالات ساختاری موجود در روده بزرگ یا مشکلات عضلانی مقعد کمک می‌ کند.
• آنورکتوم: بررسی آنورکتوم که یک آزمون تکمیلی دفکوگرافی است؛ برای ارزیابی عملکرد عضلات و اعصاب مقعد و راست روده انجام می‌ شود. در این روش یک لوله ی قابل انعطاف، با قطر حدودی یک هشتم اینچ را از طریق مقعد وارد راست روده می‌کنند. سنسور داخل لوله، میزان فشاری که توسط عضلات مقعد و رکتوم تولید می‌ شود را اندازه‌ گیری می‌ کند. در این حین از بیمار خواسته می‌ شود تا به صورت ارادی عضلات مقعد خود را منقبض کند تا میزان فشار وارده هنگام دفع مدفوع تخمین زده شود. هنگامی که عملکرد این عضلات دچار اختلال شود، جریان مدفوع مسدود شده و در نتیجه باعث یک وضعیت مشابه به اختلال عملکرد اعضاب کف لگن ایجاد می ‌شود.

درمان بیماری یبوست در طب سنتی و طب جدید

درمان یبوست در طب سنتی می تواند به صورت زیر باشد:

• درمان یبوست خفیف: خاکشیر درمان این نوع یبوست است، که گرم و تر و سودازدا است. هر صبح و شب در هر لیوان آب گرم، دو قاشق غذا خوری خاکشیر ریخته و میل شود.
• درمان یبوست شدید: در درمان یبوست خفیف سه مرحله را پی می گیریم:
  • اصلاح تغذیه و خوردن گرمی ها
  • مصرف خوراکی های ملین (مانند انجیر، روغن زیتون و خاکشیر)
  • مصرف مسهلات (مانند برگ یسنا و گل محمدی): از هر کدام دو قاشق چای خوری در یک و نیم لیوان آب جوش ریخته و به مدت 20 دقیقه دم کرده و یک ساعت بعد از صبحانه، سبک خورده شود. اگر بخواهیم شدت اسهال را بیشتر کنیم، به همراه برگ یسنا و گل محمدی، روغن بادام شیرین هم اضافه می کنیم (زمان مصرف مسهل 7-14 روز بعد ازشروع مصرف ملین ها است). در صورتیکه این دمنوش جواب نداد، دو برابر آن دو روز بعد خورده شود و اگر همچنان تاثیری در بهبود نداشت، معلوم است که یبوست مزمن است.

نکته: برگ سنا ی خالی باعث خراش جداره روده و خونریزی می شود.

نکته: تجویز مسهل یک الی دو نوبت است و بیشتر از آن اشتباه است و باعث ضعف بدن می شود.

• درمان یبوست مزمن: در یبوست شدید و مزمن اقدامات یبوست خفیف را انجام می دهیم و همزان از تنقیه هم کمک می گیریم، در قدم اول یک لیوان روغن زیتون را به همراه سه لیوان آب (یا آب کله پاچه)، تا دو هفته روزی یک بار و بعد از دو هفته در صورت طبیعی شدن اجابت مزاج برای تکمیل درمان، مسهل را تجویز می کنیم.

همچنین روش درمان یبوست در طب جدید بر اساس علت یبوست تعیین می ‌شود. در ابتدا باید رژیم غذایی فرد مبتلا اصلاح شود. چنانچه جواب مناسب گرفته نشد، دارو های زیر (برای 2 الی 3ماه) تجویز می شود:

• ملین ها
• پسیلیوم
• شیاف بیزاکودیل

اگر درمان‌ های ارائه شده تأثیر گذار نبود فرد کاندید جراحی می ‌شود.

نکته: درمان های ارائه شده بر اساس منابع معتبر و صرفا جهت آشنایی با رویکرد درمان ارائه شده است. طبیعتا جهت درمان این بیماری لازم است به پزشک مراجعه نمایید.

شرایط مراجعه به پزشک در درمان بیماری یبوست

در صورت مواجهه با هر یک از موارد زیر بهتر است به پزشک مراجعه کنید:

• اگر دچار یبوست ناگهانی با درد شکم، تب و گرفتگی ماهیچه شده ‌اید و به هیچ وجه قادر به مدفوع کردن یا دفع گاز نیستید،
• چنانچه یبوست مشکلی جدید برای شما است و ایجاد تغییر در شیوه ی زندگی به شما کمکی نکرده است،
• اگر هنگام دفع مدفوع دچار خونریزی می ‌شوید،
• در صورتیکه تغيير در الگو ي‌ اجابت‌ مزاج‌ احساس کردید (ممكن‌ است‌ يكي‌ از علايم‌ اوليه‌ سرطان‌ روده‌ بزرگ‌ باشد)،
• چنانچه یبوست شما بیش از 2 هفته به طول انجامیده است،
• در صورتیکه اندازه، شکل و قوام مدفوع تان به طرز چشمگیری تغییر کرده است،

پیشگیری از ابتلاء به بیماری یبوست

برخی از موارد مهم که در پیشگیری از یبوست توصیه شده است، عبارت است از:

• عدم احتباس مدفوع (مدفوع کردن هنگامی که احساسِ داشتن مدفوع کردید و به تعویق نینداختن آن)
• داشتن یک رژیم غذایی متعادل با فیبر فراوان
• ورزش کردن به طور منظم
• نوشیدن روزانه‌ حداقل‌ 8 ليوان‌ آب‌
• نخوردن کافئین و لبنیات

شیوع بیماری یبوست در جهان و ایران

بر اساس آمار های اعلام شده حدود ۷ درصد مردم یا به روایتی یک هفتم جمعیت جهان به طور مزمن از این مشکل رنج می برند. همچنین حدود 75 درصد مردم ایران در اقشار و سنین مختلف و هر دو جنسیت زن و مرد دچار بیماری پنهان یبوست هستند.

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه بیماری یبوست عبارت است از:

• تنقیه: به تزریق آب یا سایر مایعات به داخل رکتوم، که انتهای روده بزرگ است، گفته می شود. این عمل به منظور پاک کردن روده و تخلیه کامل آن از فضولات باقی مانده صورت می گیرد.

• وبسایت درمانگران ایران
• وبسایت درمانکده
• کتاب مزاج شناسی (به همراه نسخه های استاد خیراندیش)
• ویکی پدیا