بیماری پانکراتیت چیست؟ | راهنمای جامع علائم، علل، پیشگری و درمان

پانکراتیت به التهاب لوزالمعده گفته می ‌شود. التهاب لوزالمعده زمانی اتفاق می ‌افتد که آنزیم‌ های گوارشی در حالی که هنوز در پانکراس بوده و فعال هستند، باعث تحریک سلول ‌های پانکراس و ایجاد التهاب شوند. همچنین بافت اسکار ممکن است در پانکراس شکل بگیرد که باعث از دست دادن عملکرد آن می ‌شود. پانکراتیت همانند زخم معده، ورم معده، رفلاکس معده، کبد چرب، سیروز کبد، آپاندیسیت سنگ کیسه صفرا، سوئ هاضمه و … یکی از انواع بیماری های دستگاه گوارش بدن انسان است.

در این مطلب، شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری پانکراتیت، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این بیماری به دست آورید.

انواع پانکراتیت

انواع پانکراتیت عبارتند از:

• پانکراتیت حاد (AP): پانکراتیت حاد، یک التهاب ناگهانی است که مدت کوتاهی ادامه پیدا می کند. این بیماری می تواند از ناراحتی خفیف تا بیماری شدید و تهدید کننده حیات متفاوت باشد. بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت حاد پس از انجام درمان صحیح کاملاً بهبود می یابند.
• پانکراتیت مزمن (CP): پانکراتیت مزمن، التهابی طولانی مدت است. این نوع اغلب بعد از یک دوره پانکراتیت حاد اتفاق می افتد.

علائم شایع پانکراتیت

علائم پانکراتیت حاد شامل موارد زیر می باشد:

• تب بالا
• ضربان قلب بالا
• تهوع و استفراغ
• ابتلا به سوء هاضمه
• ابتلا به تورم و حساسیت شکم
• درد داشتن (در قسمت فوقانی شکم که به سمت پشت کشیده می شود)

علائم پانکراتیت مزمن شبیه علائم پانکراتیت حاد است؛ اما ممکن است موارد زیر را نیز همراه داشته باشد:

• ابتلا به دیابت نوع 1
• مدفوع چرب و بد بو
• درد مداوم (در قسمت فوقانی شکم که به سمت پشت کشیده می شود و این درد ممکن است ناتوان کننده باشد)
• اسهال و کاهش وزن (زیرا پانکراس آنزیم های کافی برای تجزیه غذا آزاد نمی کند)

علل بیماری پانکراتیت

عواملی که احتمال بروز التهاب پانکراس را افزایش می دهند، عبارتند از:

• سنگ کیسه صفرا (شایع ترین علت پانکراتیت حاد می باشد)
• نوشیدن مقدار زیاد الکل
• مبتلا بودن به بیماری های خود ایمنی
• اختلالات متابولیکی
• داشتن ضربه و تروما
• داشتن عمل جراحی
• ابتلا به عفونت ها
• خوردن دارو ها
• فیبروز سیستیک
• بالا بودن تری گلیسیرید
• داشتن سابقه خانوادگی اختلالات پانکراس

عوارض احتمالی پانکراتیت

عوارض ناشی از پانکراتیت عبارت است از:

• ابتلا به عفونت: پانکراتیت حاد سبب می شود تا پانکراس نسبت به باکتری ها و عفونت آسیب پذیر شود. (عفونت های پانکراس عفونت های بسیار جدی محسوب می شود که به درمان فوری و در برخی موارد به انجام جراحی نیاز خواهد داشت).
• نارسایی کلیه: پانکراتیت حاد سبب نارسایی کلیه می شود. در صورتیکه نارسایی کلیه شدید باشد نیاز به انجام دیالیز وجود خواهد داشت.
• تشکیل شدن پسودوکیست: پانکراتیت حاد می تواند سبب جمع آوری مایعات و آلودگی ها در ساختارهایی کیست مانند شود. چنین سودوکیست های بزرگی در صورت پاره شدن، عوارضی مانند خونریزی داخلی و عفونت را به همراه خواهند داشت.
• مبتلا شدن به مشکلات تنفسی: پانکراتیت حاد تغییرات شیمیایی را در بدن ایجاد می کند. این تغییرات بر عملکرد ریه ها تأثیر می گذارد و سبب افت میزان اکسیژن در خون می شود.
• ابتلا به سوء تغذیه: پانکراتیت مزمن و حاد سبب می شود پانکراس مقدار آنزیم کمتری را برای هضم مواد مغذی تولید کند. به همین دلیل احتمال بروز سوء تغذیه وجود خواهد داشت.
• ابتلا به دیابت: آسیب به سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس ممکن است احتمال ابتلا به دیابت را به دنبال داشته باشد.
• ابتلا سرطان پانکراس: التهاب طولانی مدت در پانکراس که در نتیجه پانکراتیت مزمن ایجاد می شود، فاکتور خطری برای ابتلا به سرطان پانکراس می باشد.

شیوه تشخیص بیماری پانکراتیت

جهت تشخیص بیماری پانکراتیت، پزشک متخصص راهکار های زیر را برای بیمار در نظر می گیرد:

• آزمایش خون: برای تشخیص پانکراتیت حاد، پزشک خون فرد را آزمایش می کند تا دو آنزیم گوارشی آمیلاز و لیپاز را اندازه گیری کند. مقادیر بالای این دو آنزیم به این معنی است که بیمار احتمالاً به پانکراتیت حاد دچار است.
• آزمایش مدفوع: به منظور اندازه گیری میزان چربی دفع شده، این آزمایش صورت می گیرد. افرادی که درگیر پانکراتیت مزمن هستند، مقدار زیادی چربی از طریق مدفوع دفع می کنند؛ زیرا این چربی ها یا به درستی هضم نشده یا روده کوچک توانایی جذب آنها را نداشته است.
• آزمایش بررسی عملکرد پانکراس: در شرایطی که بیمار کاهش وزن چشمگیری داشته یا با مشکل اختلال در جذب مواد مغذی مواجه باشد، آزمایش بررسی عملکرد پانکراس انجام خواهد شد. طی این آزمایش چند مرحله ای وضعیت پانکراس از جهت ترشح آنزیم های گوارشی یا دیگر ترکیبات لازم برای هضم بررسی می ‌شود.
• سونوگرافی به روش آندوسکوپی: سونوگرافی به شیوه آندوسکوپی تصاویر واضحی از لوزالمعده، مجاری صفراوی و پانکراس در اختیار پزشک قرار می ‌دهد که نسبت به سونوگرافی معمولی شامل جزئیات و اطلاعات بیشتری است. در این روش پزشک لوله باریک و منعطف آندوسکوپ را از طریق دهان وارد معده می کند، سپس تصاویری از فضای داخلی معده توسط دوربین متصل به آندوسکوپ بر روی نمایشگر نمایش داده می شود.
• عکسبرداری از پانکراس و مجاری صفراوی: با کمک آندوسکوپی ERCP و لوله ای که وارد دهان می ‌شود، تصاویری از پانکراس و مجاری صفراوی در اختیار پزشک قرار داده خواهد شد. با ورود یک مایع رنگی به داخل لوله آندوسکوپی، امکان عکس برداری از فضای داخلی شکم نیز فراهم می ‌شود.

درمان بیماری پانکراتیت

راهکار های طب سنتی در درمان التهاب لوزالمعده و بهبود درد پانکراتیت عبارتند از:

• گذاشتن کمپرس گرم: کمپرس گرم یک درمان سریع و موثر برای درد بالای شکم ناشی از پانکراتیت است. گرمای کمپرس به شل شدن عضلات شکم کمک می کند و در نتیجه درد را کاهش می دهد. حتی برای کاهش التهاب نیز مفید است (یک بطری آب گرم تهیه کنید یا یک پد حرارتی را با درجه پایین گرم کنید و سپس آن را در یک حوله کوچک بپیچید و به مدت 5 تا 10 دقیقه روی ناحیه دردناک قرار دهید).
• نوشیدن سرکه سیب: سرکه سیب سرشار از خواص ضد التهابی است. این سرکه به کاهش درد شکمی مرتبط با پانکراتیت کمک می کند. (یک قاشق غذا خوری سرکه سیب طبیعی را در 1 فنجان آب گرم مخلوط کنید و سپس یک قاشق چای خوری آب لیمو و عسل را با هم مخلوط کنید. این محلول را دو بار در روز بنوشید).
• نوشیدن چایی زنجبیل: زنجبیل به دلیل خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی خود، به کاهش التهاب در لوزالمعده و تسکین درد کمک می کند. همچنین زنجبیل و ترکیبات آن در برابر سرطان پانکراس موثر هستند (برای تهیه چای زنجبیل، یک تکه کوچک از ریشه زنجبیل را پوست بگیرید و برش دهید و سپس برش ها را در 1 فنجان آب داغ بریزید. روی آن را بپوشانید و بگذارید 10 دقیقه دم بکشد سپس صاف کنید. در صورت تمایل می توانید عسل اضافه کنید و در حالی که هنوز گرم است بنوشید. همچنین می توانید تکه های زنجبیل را بجوید.)
• مصرف کردن اسید های چرب امگا 3: اسید های چرب امگا 3، چربی ‌های غیر اشباع چند گانه (PUFA) هستند که برای بدن انسان ضروری هستند اما نمی‌ توانند سنتز شوند. همچنین این ها در مسیر های متابولیکی مختلف بدن انسان نقش دارند. اسید های چرب امگا 3 دارای خواص ضد التهابی هستند و به کاهش التهاب و درد ناشی از پانکراتیت کمک می کنند. یک مطالعه گزارش می دهد که با افزایش محتوای بافتی اسید های چرب غیراشباع امگا 3، می توان التهاب سیستمیک در پانکراتیت حاد و فیبروز بافتی در پانکراتیت مزمن را کاهش داد (برای گنجاندن اسید های چرب امگا 3 در رژیم غذایی خود، سویا، بذر کتان، گردو، کلزا، اسفناج، میگو، صدف و ماهی های چرب مانند سالمون، قزل آلا و تن مصرف کنید).
• خوردن زرد چوبه: زرد چوبه دارای خواصی است که به مبارزه با بسیاری از سرطان ها از جمله سرطان پانکراس کمک می کند. خواص ضد التهابی زردچوبه را می توان به ماده زیست فعال آن یعنی کورکومین نسبت داد (یک قاشق چای خوری پودر زرد چوبه را در یک لیوان شیر یا دو لیوان آب بجوشانید و سپس این نوشیدنی ا را دو بار در روز بنوشید).
• مصرف کردن بلوبری: خواص ضد التهابی بلوبری آن را به یک درمان خوب برای درد پانکراتیت تبدیل می کند و همچنین آسیب عروقی به پانکراس ناشی از دیابت را کاهش می دهد. بلوبری سرشار از آنتی اکسیدان است که از پانکراس در برابر استرس اکسیداتیو، در نتیجه آسیب رادیکال های آزاد محافظت می کند. این توت ها همچنین می توانند خطر ابتلا به بیماری های شدید مانند سرطان پانکراس را کاهش دهند.
• خوردن قارچ ریشی: قارچ ریشی حاوی ترکیبات ضد التهابی قوی است که می تواند التهاب را در داخل و اطراف پانکراس کاهش دهد. آن ها همچنین سرشار از مواد شیمیایی گیاهی هستند که از آسیب رادیکال های آزاد به بدن جلوگیری می کنند. بنابراین خطر ابتلا به چندین سرطان از جمله سرطان پانکراس را کاهش می دهند (150 میلی گرم تا 300 میلی گرم قارچ ریشی را به صورت خشک یا عصاره ای دو بار در روز مصرف کنید).
• خوردن لیمو: میوه های ترش نظیر لیمو می توانند سبب ترشح آنزیم های گوارشی از غدد بزاقی و پانکراس شود، همچنین لیمو و کیوی در عملکرد بهتر پانکراس و ترشح آنزیم های گوارشی ارزشمند هستند.
• خوردن سیر: سیر نه تنها به پانکراس کمک می کند، بلکه باعث تحریک ترشح انسولین و کاهش سطح قند خون می شود (شما می تواند روزانه یک تا دوحبه سیر خرد شده را به غذای خود اضافه کنید و یا اینکه دمنوش سیر را به همراه چند برگ جعفری بنوشید، خوردن جعفری پس از مصرف سیر میتواند سبب کاهش بوی بد سیر شود).
• خوردن هلیله سیاه: تحقیقات نشان داده است که هلیله سیاه اثرات بسیار سود مندی در درمان پانکراتیت دارد. بعلاوه این گیاه دارای خواص ضد سرطانی هم می باشد که در بیمارانی که به سرطان پانکراس مبتلا هستند سبب مرگ سلول های سرطانی می شود. مصرف هلیله سیاه همچنین در بیماران مبتلا به پانکراتیت سبب کنترل قند خون و کاهش قند خون بالای بیماران پانکراتیت می شود.
• مصرف کردن ریشه شیرین بیان: عصاره شیرین بیان یک درمان عالی برای التهاب پانکراس و اختلالات پانکراس می باشد. ریشه شیرین بیان سرشار از مواد ضد التهابی است که می تواند سبب کاهش التهاب در پانکراس و کاهش درد و ورم در بیمار شود.

درمان های اولیه در بیمارستان در طب جدید پزشکی می تواند به صورت زیر باشد:

• تجویز دارو های ضد درد: بیماری پانکراتیت می تواند باعث ایجاد درد شدید شود؛ به همین دلیل پزشک دارو هایی را برای کمک به کنترل درد برای بیمار تجویز می کند.
• تزریق مایعات به داخل ورید: با توجه به اینکه که بدن بیمار انرژی و مایعات را برای ترمیم پانکراس اختصاص می دهد، بنابراین ممکن است بدن دچار کم آبی شود. به همین دلیل در طول مدتی که بیمار در بیمارستان بستری است مایعات اضافی را از طریق ورید بازو دریافت خواهد کرد.
• انجام آندوسکوپی رتروگراد کلانژیوپانکراتوگرافی (ERCP): یک لوله انعطاف ‌پذیر و نازکی را با یک دوربین از طریق دهان بیمار وارد اولین بخش از روده کوچک (دوازدهه) می‌ کنند. این لوله می ‌تواند وارد مجرای صفراوی و مجرای پانکراس شود. سپس از طریق این دستگاه، یک کاتتر کوچک را می ‌توان وارد مجرای صفراوی نمود (جایی که ممکن است یک سنگ گیر کرده باشد و موجب بروز پانکراتیت گشته باشد).
• جراحی کیسه صفرا: اگر سنگ کیسه صفرا باعث پانکراتیت شده باشد، پزشک جراحی را برای برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) را توصیه می کند.
• جراحی پانکراس: ممکن است عمل جراحی برای تخلیه مایعات از لوزالمعده یا از بین بردن بافت بیمار انجام شود.

شرایط مراجعه به پزشک در درمان پانکراتیت

در صورت بروز موارد زير در حين‌ يا پس‌ از درمان‌، به پزشک متخصص مراجعه نمایید:

• ابتلا به يرقان‌ (زردي‌ پوست‌ و چشم ‌ها)
• تب (3/38 درجه‌ سانتيگراد يا بالاتر)
• ابتلا به كاهش‌ وزن‌ مداوم‌
• علايم‌ كمبود كلسيم‌ (نظير انقباضات‌ عضلاني‌ يا تشنج‌)

پیشگیری از ابتلاء به پانکراتیت

برخی از موارد مهم که در پیشگیری از پانکراتیت توصیه شده است، عبارت است از:

• عدم مصرف کردن الکل
• ترک سیگار
• رعایت کردن رژیم غذایی سالم

شیوع پانکراتیت در جهان و ایران

در کشور آمریکا و تعدادی از کشور های اروپایی اکثر موارد پانکراتیت حاد به دنبال مصرف الکل است، در ایران اغلب موارد (۵۰٪ موارد) پانکراتیت حاد ناشی از سنگ ‌های صفراوی است. همچنین بیشترین شیوع این بیماری در گروه سنی ۵۰–۴۱ سال است. مرگ و میر پانکراتیت حاد حدود ۱۰٪ است.

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه پانکراتیت عبارت است از:

• اختلال فیبروز سیستیک: نوعی بیماری دگرگشتی (سوخت ‌و ساز) بدن است که بر اثر آن ترشحات در بخش ‌هایی از بدن سفت و چسبنده می‌ شوند.
• اختلالات متابولیکی: زمانی رخ می ‌دهد که واکنش ‌های شیمیایی غیر طبیعی، فرایند متابولیک طبیعی بدن را به ‌هم بزند. همچنین می‌ توان آن را به ‌صورت یک ناهنجاری تک ‌ژنی مادر زادی تعریف کرد که در بیشتر موارد، اتوزومال مغلوب هستند.

• وبسایت درمانگران ایران
• ویکی پدیا
• وبسایت آسوده یار