بیماری سنگ کیسه صفرا چیست؟ | راهنمای جامع علائم، علل، پیشگری و درمان بیماری سنگ کیسه صفرا

سنگ کیسه صفرا (gallstone, cholelithiasis)، نوعی بیماری دستگاه گوارش است که در کیسه گلابی شکل کوچکی به ‌نام صفرا تشکیل می ‌شود که محل ذخیره مایع صفرا (که به این مایع زرداب و زهره نیز گفته می شود)، است. این اجسام، سنگ ‌ریزه‌ های تشکیل شده از مایع صفرای غلیظ هستند. مایع صفرا حاوی کلسترول، بیلی روبین، نمک صفرا و لسیتین است. این سنگ ‌ها معمولا از کلسترول یا بیلی ‌روبین تشکیل می ‌شوند که در قسمت تحتانی کیسه صفرا جمع شده و در نهایت پس از سخت و سفت شدن به سنگ تبدیل می ‌شوند. سنگ کیسه صفرا همانند یبوست، آپاندیسیت، هموروئید، شقاق، ورم معده، سندروم روده تحریک پذیر، کبد چرب، زخم معده، رفلاکس معده، سلیاک، کولیت زخمی و… یکی از انواع بیماری های دستگاه گوارش بدن انسان است.

در این مطلب، شیوع، علائم، علل، تشخیص، درمان و شرایط مراجعه به پزشک برای بیماری سنگ کیسه صفرا، ارائه می شود. امید است با مطالعه این مطلب شناخت خوبی از این بیماری به دست آورید.

انواع سنگ کیسه صفرا

سنگ کیسه صفرا به دو نوع اصلی که شامل موارد زیر است، تقسیم می ‌شود:

• سنگ ‌های رنگدانه ‌ای: رنگ تیره‌ ای دارند و از جنس پلی ‌روبین هستند.
• سنگ ‌های کلسترولی: رنگی بین زرد و سبز دارند و از جنس کلسترول سفت هستند.

علائم شایع سنگ کیسه صفرا

سنگ های کیسه صفرا ممکن است هیچ نشانه ای از خود نشان ندهند. اگر سنگ کیسه صفرا در یک مجرا قرار گرفته و باعث گرفتگی شود، علائم و نشانه های آن شامل موارد زیر می شود:

• درد ناگهانی، سریع و تشدید شونده (در مرکز شکم، بین تیغه های شانه و شانه سمت راست است که این درد بین چند دقیقه تا چندین ساعت طول می کشد)
• زرد شدن صورت و سفیدی چشم ها
• تب بالا
• تهوع‌ و استفراغ‌
• نفخ‌ يا آروغ‌

علل بیماری سنگ کیسه صفرا

از علل ایجاد این سنگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کلسترول بالا: بر اساس شواهد نزدیک به هفتاد و پنج درصد سنگ ‌های کیسه صفرا به خاطر کلسترول بالا ایجاد می‌ شوند. کلسترول بالا در خون باعث افزایش میزان کلسترول در صفرا می‌ شود. کبد کلسترول اضافی خون را تصفیه کرده و پیش از فرستادن صفرا به کیسه صفرا، آن را به ‌عنوان ماده زائد در مایع صفرا ته ‌نشین می ‌کند. مواد شیمیایی داخل مایع صفرا مثل نمک صفرا و لسیتین، کار حل کردن کلسترول را انجام می ‌دهند، اما اگر میزان کلسترول بیش از حد باشد، دیگر این مواد از پس انحلال رسوبات کلسترولی بر نمی ‌آیند.
• بیلی روبین زیاد از حد: حدود بیست و پنج درصد این سنگ‌ ها به‌ جای کلسترول از بیلی روبین اضافی تشکیل شده ‌اند. بیلی روبین فرآورده‌ ی جانبی حاصل از تجزیه سلول‌ های قرمز خون توسط کبد است. برخی اختلالات پزشکی مثل عفونت، اختلالات خونی و بیماری‌ های کبدی باعث می‌ شوند که کبد بیلی روبین اضافی تولید کند.
• استاز کیسه صفرا: زمانی که روده کوچک چربی دارد، پیامی را برای کیسه صفرا ارسال می‌ کند تا برای هضم این چربی ‌ها صفرا بفرستد. کیسه صفرای سالم در مواقع لازم برای خروج صفرا منقبض می ‌شود، اما اگر کیسه صفرا نتواند به‌ خوبی منقبض شود، ممکن است قدری مایع صفرا در آن باقی بماند. این مایع باقی ‌مانده به‌ تدریج به‌ صورت رسوب در انتهای کیسه صفرا جمع شده و حالت بلوری پیدا می‌ کند.

عوارض احتمالی سنگ کیسه صفرا

در صورت عدم درمان، این بیماری می ‌تواند عوارض جدی داشته باشد. عوارض این بیماری شامل این موارد می ‌شوند:

• التهاب کیسه صفرا
• عفونت‌ يا پارگي‌ كيسه‌ صفرا
• مسدود شدن مجرای صفراوی
• انسداد مجرای پانکراس
• سرطان کیسه صفرا

شیوه تشخیص بیماری سنگ کیسه صفرا

تست ‌ها و آزمایشاتی که پزشک برای تشخیص این بیماری تجویز می کند شامل موارد زیر است:

• آزمایش خون: آزمایش خون برای تشخیص التهاب، عفونت یا زردی است. به‌ علاوه اینکه پزشک با استفاده از نتیجه آزمایش خون متوجه می ‌شود که این بیماری روی کدام اندام ‌ها تاثیر گذاشته است.
• سونوگرافی شکم: تست‌ های تصویربرداری مثل سونوگرافی هم منبع انسداد را نشان می ‌دهند. سونوگرافی شکم آزمایش ساده و غیر تهاجمی است که نیازی به دارو یا آمادگی خاصی ندارد.
• تست کلانژیوگرافی آندوسکوپیک پس رونده (ERCP): کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقب‌گرد یا ERCP تا حدودی تهاجمی است، اما برای پیدا کردن این سنگ ‌ها مناسب است، چراکه اگر سنگ در مجرای صفرا گیر کرده باشند می ‌تواند آن ها را از مجرای صفراوی دفع کند. ای ‌آر ‌سی‌ پی، ترکیبی از اندوسکوپی و تصویربرداری اشعه ایکس است که در آن دوربین بسیار کوچکی را به انتهای یک لوله دراز وصل کرده و از گلو وارد دستگاه گوارش می ‌کنند. وقتی دوربین (اندوسکوپ) به نوک روده کوچک می ‌رسد، پزشک لوله کوچک ‌تری را وارد لوله اول می ‌کند تا وارد مجاری صفراوی شود. رنگ خاصی از طریق این لوله در مجاری تزریق شده و با اشعه ایکس (فلوروسکوپی) عکسبرداری می ‌شود. می ‌توان با کمک ابزاری که از طریق همین لوله وارد شده، این سنگ ‌ها را از بین برد.

درمان سنگ کیسه صفرا

روش‌ های طب سنتی درمان سنگ کیسه صفرا به این شرح است:

• مصرف سرکه سیب یا آب سیب: آب سیب باعث می ‌شود که سنگ ‌های صفراوی کاهش یابد و به راحتی آن ها را از بدن دفع کند. (افراد مبتلا به دیابت، زخم معده و هیپوگلیسمی باید در مصرف مقدار زیاد آب میوه مراقب باشند).
• مصرف دمنوش گیاه قاصدک: چای یا دمنوش قاصدک برای دفع و درمان بیماری ‌های کبد و مجاری صفراوی توصیه می ‌شود. از تاثیرگذاری و مفید بودن این روش ‌ها مدارکی در دسترس نیست، بنابراین بهتر است پیش از مصرف این دمنوش ‌های گیاهی حتما با پزشک مشورت کنید.
• خوردن عناب تازه: چهل عدد عناب را در یک لیتر آب بخیسانید و هر سه وعده، یک فنجان از آب آن را قبل از غذا همراه چند دانه عناب بخورید.
• مصرف روغن نعنا: روغن گیاهی نعناع می تواند به از بین بردن سنگ کیسه صفرا کمک کند. حتی می توانید به صورت دمنوش گیاهی نیز استفاده کنید.
• خوردن زیتون: در هر وعده‌ غذایی می ‌توانید بیست عدد زیتون بخورید. همچنین روزانه 1 قاشق غذاخوری روغن زیتون بکر مصرف شود (زیتون در از بین بردن سنگ کیسه‌ صفرا بسیار مفید است).
• خوردن شربت سرکنگبین: مصرف روزانهسرکنگبین به دفع صفرای اضافه کمک کرده و موجب کاهش درد های سنگ کیسه صفرا می شود.
• انجام بادکش: بادکش در محل کیسه‌ صفرا، تسکینی فوری برای درد بیمار است. بادکش با گشاد کردن مجاری صفراوی باعث عبور سنگ و درمان عملی بیمار می ‌شود. در صورت تکرار درد، بادکش نیز قابل تکرار است. اگر چه معمولا بیش از دو تا سه روز و آن هم روزی یک تا دو بار ضرورت پیدا نمی‌ کند.
• مصرف مواد غذایی فیبر دار: مواد غذایی فیبر دار و نان های سبوس دار نیز در جهت بهبود سنگ کیسه صفرا موثر هستند.
• خوردن زرد چوبه: زردچوبه یکی دیگر از گیاهان دارویی است که می تواند برای از بین بردن سنگ های کوچک صفرا مورد استفاده قرار گیرد و به دلیل اثرات ضد التهابی آن می تواند به مبارزه با درد و التهاب کیسه صفرا نیز کمک کند. کورکومین موجود در این ادویه همچنین به بازسازی بافت ها پس از جراحی کمک می کند.
• استفاده از کنگر فرنگی: کنگر فرنگی گیاهی است که برای درمان مشکلات سلامتی مانند کم خونی، بواسیر، روماتیسم و ​​ذات الریه استفاده می شود. این گیاه می توان برای از بین بردن سنگ کیسه صفرا نیز مورد استفاده قرار گیرد.
• سولفات منیزیم: سولفات منیزیم به ‌عنوان ماده مسهل در طب سنتی است که برای تصفیه و پاکسازی کلیه، کبد و دستگاه گوارش تجویز می‌ شود. این دارو برای دفع سنگ و رسوبات و باز کردن مجاری صفراوی توصیه می ‌گردد. پاکسازی مجرای صفراوی و تخلیه روده‌ ها، و جلوگیری از استفراغ و تهوع از جمله کارکرد های درمان سنگ کیسه صفرا با سولفات منیزیم هستند.

درمان سنگ کیسه صفرا در طب جدید می تواند به صورت زیر باشد:

• دارو درمانی: گاهی برای دفع و درمان این بیماری از دارو استفاده می‌ کنند تا سنگ ‌های بزرگ ‌تر را کوچک کنند. این روش درمانی چند ماهی طول می ‌کشد به همین دلیل گزینه مناسبی برای افرادی که علائم بیماری را دارند نیست. اما افرادی که به‌ خاطر شرایط جسمانی نمی‌ توانند عمل جراحی داشته باشند می ‌توانند از روش دارویی برای درمان این بیماری استفاده کنند. در مواردی که سایز سنگ ‌ها کوچک و از نوع کلسترولی باشند می ‌توان از داروی اورسودیول استفاده کرد. اورسودیول (اورسودوکسی کولیک)، کپسول دفع سنگ است (اورسودیول، نوعی اسید صفراوی است که بدن به ‌شکل طبیعی آن را تولید می‌کند و کار آن کاهش کلسترول جذب ‌شده توسط کبد و صفرا است. این ماده از تشکیل سنگ جلوگیری می ‌کند و سنگ ‌های کوچک ‌تر را از بین می ‌برد). اوروسودیول به دو شکل قرص یا کپسول سنگ در دو دوز دویست و پنجاه و سیصد گرمی با نام تجاری آستیگال (آکتیگال) و اورسودکس عرضه می ‌شود.
• اندوسکوپی: نیازی به برش و جراحی نیست و سنگ ‌ها از طریق لوله طویلی که وارد گلو شده بیرون می ‌آیند.
• جراحی: از آنجایی ‌که تنها راه دسترسی به این جسم داخل کیسه صفرا بیرون آوردن آن است، روش استاندارد درمان این بیماری این است که کل کیسه صفرا برداشته شود. عمل جراحی برداشتن کیسه صفرا جراحی ساده ‌ای است و فرد بدون کیسه صفرا هم می ‌تواند به زندگی خود ادامه دهد. اگر سنگ در مجاری صفراوی باشد، پزشک باید علاوه بر کیسه صفرا، مجاری صفراوی را هم بیرون بیاورد. روش ‌های متفاوتی برای جراحی وجود دارند که شامل این موارد می ‌شوند:
• لاپاراسکوپی: روش دفع با کمک برش ‌های کلید شکل در قسمت شکم، همراه با دوربین کوچکی به‌ نام لاپاراسکوپ است. جراح، لاپاراسکوپ را از طریق یک سوراخ کلید شکل وارد کرده و کیسه صفرا را از طریق سوراخ دیگری خارج می‌ کند. لاپاراسکوپی نسبت به جراحی باز درد کمتری بعد عمل دارد و دوره بهبودی آن هم سریع ‌تر است.
• جراحی باز: در مواردی که شرایط بیمار حاد باشد، چاره ‌ای به‌ جز جراحی باز نیست. مدت زمان بستری شدن در این روش طولانی ‌تر است و دوره نقاهت هم بیشتر طول می ‌کشد. به‌ علاوه اینکه برش ‌ها هم بزرگ ‌تر هستند.

شرایط مراجعه به پزشک در درمان سنگ کیسه صفرا

در اين‌ شرايط‌ به‌ پزشك‌ خود مراجعه‌ نماييد:

• اگر شما يا يكي‌ از اعضاي‌ خانواده‌ تان علايم‌ سنگ‌ كيسه‌ صفرا را داريد،
• اگر تب‌ 3/38 درجه‌ سانتيگراد يا بالاتر دارید،
• اگر دردی که بيش‌ از 3 ساعت‌ طول‌ کشیده است، دارید.

پیشگیری از ابتلاء به سنگ کیسه صفرا

برخی از موارد مهم که در پیشگیری از سنگ کیسه صفرا توصیه شده است، عبارت است از:

• وعده های غذایی را رد نکنید
• در صورت لزوم به آرامی وزن کم کنید
• غذا های فیبر دار بیشتری بخورید

شیوع سنگ کیسه صفرا در جهان و ایران

آمار ها در آمریکا نشان می ‌دهد به ‌طور متوسط حدود هشت درصد از آقایان و شانزده درصد از خانم ‌ها دچار سنگ کیسه ‌صفرا هستند. بعضی از تحقیقات نشان داده ‌اند به‌طور متوسط 15-10 درصد از افراد بالای پنجاه سال در ایران سنگ کیسه ‌صفرا دارند (البته همانطور که گفته شد، همه افرادی که سنگ کیسه ‌صفرا دارند لزوما دچار علامت نمی ‌شوند).

لغات و اصطلاحات مهم در زمینه سنگ کیسه صفرا عبارت است از:

• بیلی روبین: یکی از پیگمان‌ های زرد رنگ صفراوی است که از شکست و تجزیه ی طبیعی هموگلوبین حاصل می‌ شود و عامل رنگ زرد ادرار و رنگ قهوه ‌ای مدفوع است. گلبول های قرمز پس از طی عمر صد و بیست روزه ی خود در طحال، توسط ماکروفاژ های طحالی تخریب می ‌شوند.
• کورکومین: کورکومین یا دی فرولوئیل متان جزء فعال ادویه زردچوبه است و دارای خواص ضد التهابی می ‌باشد. کورکومین یک آنتی ‌اکسیدان قوی است.

• وبسایت درمانگران ایران
• کتاب اولین پزشک خانواده
• وبسایت دکترتو
• ویکی پدیا