انواع گروه های خونی چیست؟ | وراثت، انتقال خون و درصد گروه های خونی در ایران

گروه های خونی روشی برای تقسیم بندی خون ها بر پایه وجود یا نبود آنتی ژن های موروثی خاصی روی سطح گلبول های قرمز خون است. بر اساس مهمترین این تقسیم بندی خون انسان ها به چهار دسته AB، B ، A و O و بر اساس تقسیم بندی دیگر به گروه های مثبت و منفی تقسیم می شود. هر انسانی به طور طبیعی یکی از این چهار گروه خونی را دارد. مثلاً فردی با گروه خونی A آنتی ژن A را بر روی گلبول های قرمز خونش بروز می دهد و علیه سایر پادتن های گروه های خونی B در بدنش پادتن (آنتی بادی) ساخته می شود. آنتی ژن های گروه های خونی مولکول های ریزی هستند که بروی گلبول های قرمز خون هستند و توسط ژن های به ارث رسیده از والدین ایجاد شده اند. در این مطلب انواع گروه های خونی، وراثت گروه های خونی، انتقال خون، درصد گروه های خونی در ایران، نادرترین گروه های خونی و رژیم غذایی گروه های خونی را شرح خواهیم داد.

انواع گروه های خونی

نوع گروه خونی به این بستگی دارد که کدام آنتی ژن ها روی سطح گلبول های قرمز هستند. آنتی ژن ها نوعی مولکول بوده که می توانند پروتئین یا قند باشند. دانشمندان از دو نوع آنتی ژن برای طبقه بندی گروه های خونی استفاده می کنند؛ که این دو نوع عبارت است از:

یک- سیستم آنتی ژن های ABO 

در سال ۱۹۰۱ میلادی کارل لندشتاینر، ایمونولوژیست آلمانی برای نخستین بار، وجود آنتی ژن های گروه خونی بر روی گلبول های قرمز و نیز آنتی بادی هایی علیه همان آنتی ژن ها را در سرم انسان ثابت نمود. او دریافت که نوعی ترکیب شیمیایی در خون افراد مختلف، متفاوت است. لندشتاینر، ابتدا گلبول های قرمز را از سرم جدا کرد و سپس به مطالعه نتایج حاصل از مخلوط کردن سرم و گلبول های قرمز افراد مختلف پرداخت. وی دریافت که سرم بعضی از افراد قادر به آگلوتینه کردن گلبول های قرمز برخی دیگر از افراد می باشد، اما بر روی گلبول های قرمز همه افراد مؤثر نیست. در تجزیه و تحلیل نتایج، او فهمید که می توان افراد را از نظر گروه های خونی به گروه هایی تقسیم نمود، که این گروه ها شامل موارد زیر می باشد:

• گروه خونی A: آنتی ژن نوع A را سطح گلبول قرمز خود دارند و در پلاسمای خونشان نیز آنتی کور B (ضد آنتی ژن B) را دارا هستند.
• گروه خونی B: آنتی ژن نوع B را در سطح گلبول های قرمز خود را دارند و در پلاسمای خونشان نیز آنتی کور A (ضد آنتی ژن A) را دارند.
• گروه خونی AB: آنتی ژن نوع A و B را در سطح گلبول های قرمز خود را دارند و در پلاسمای خونشان نیز هیچ یک از آنتی کورها را ندارند.
• گروه خونی O: هیچ یک از آنتی ژن ها را در سطح گلبول های قرمز خود ندارند ولی هر دو آنتی کور را دارا هستند.

دو- سیستم  RH

در سال ۱۹۴۰، لندشتاینر که کاشف گروه های اصلی خون بود، به همراه دستیار خود، ویتر نشان دادند علاوه بر گروه خونی A و B و O، سیستم دیگری به نام Rh نیز وجود دارد. هر فردی که عامل Rh را روی گلبول های قرمز خود داشته باشد Rh مثبت و اگر نداشته باشد Rh منفی است. حدود ۸۵ تا 90% ایرانیان Rh مثبت و مابقی Rh منفی هستند. گروه های خونی مثبت نمی تواند به گروه های خونی منفی خون بدهند ولی می توانند از آنها خون بگیرند (با رعایت اصول نحوه خون دادن گروه های خونی به یکدیگر) به طور مثال گروه خونی + A نمی تواند به گروه خونی -A بدهد ولی می تواند از آن خون بگیرد. لازم به ذکر است که همچنین گروه های مثبت می توانند از گروه های مثبت مجاز و گروه های منفی از گروه های منفی مجاز خون دریافت نمایند.

وراثت گروه های خونی

طبیعتاً گروه خونی نوزاد از والدین به ارث می رسد، البته باید توجه داشت که چون نوع O مغلوب است فنوتیپ نوع O همیشه خالص است (O) و فنوتیپ نوع AB دارای ژنوتیپ AB است ولی گروه خونی مثلاً A می تواند دارای ژنوتیپ های AA و یا AO باشد؛ لذا اگر مثلاً والدین هر دو دارای گروه خونی O باشند نوزاد قطعاً گروه خونی O خواهد بود ولی نوزاد والدینی با گروه خونی A ممکن است دارای گروه خونی A و یا گروه خونی O باشد. با توجه مطالب مزبور می توان انواع ژنوتیپ گروه خونی را مطابق زیر، در نظر گرفت:

• Ai : گروه خونی A هتروزیگوت
• AA : گروه خونی A هموزیگوت
• Bi : گروه خونی B هتروزیگوت
• BB : گروه خونی B هموزیگوت
• ii : گروه خونی O هموزیگوت
• AB : گروه خونی AB هتروزیگوت

انتقال خون

انتقال خون از فردی به فرد دیگر همیشه امکان پذیر نیست. به طور مثال افراد با گروه خونی A دارای پادگن نوع A هستند و در مواجهه با گروه خونی B واکنش نشان می دهند (این واکنش اغلب همولیز سریع گلبول های قرمز می باشد). O گروه خونی دهنده و AB گروه خونی گیرنده است. در جدول زیر نشان داده شده که هرکدام از گروه خونی ها به چه صورت می تواند انتقال دهد و یا گیرنده باشد:

همچنین انتقال خون با وجود دو شرط امکان پذیر است:

• اگر در گلبول های قرمز شخص دهنده خون، آنتی ژن های مشابه با آنتی ژن های گلبول قرمز شخص گیرنده وجود داشته باشد و یا هیچ کدام از آنتی ژن های موجود در گلبول قرمز شخص گیرنده، در  قرمز شخص دهنده نباشد (گلبول شخص دهنده فاقد آنتی ژن باشد).
• در پلاسمای خون شخص گیرنده آنتی کوری نباشد که هم نام با آنتی ژن موجود در گلبول قرمز شخص دهنده باشد.

درصد گروه‌های خونی در ایران

طی گزارش سازمان انتقال خون ایران در سال ۱۳۹۲، کمتر از ۱۰ درصد مردم گروه خونی منفی دارند و AB منفی، نایاب ‌ترین گروه خونی در کشور است. طبق تحقیقات این سازمان، درصد گروه های خونی از مجموع خون های اهدایی به شرح زیر است:

• گروه O مثبت: ۳۳٫۵ درصد
• گروه A مثبت: را ۲۷ درصد
• گروه B مثبت: ۲۲ درصد
• گروه AB مثبت: ۷ درصد
• گروه O منفی: ۴ درصد
• گروه A منفی: ۳ درصد
• گروه B منفی: ۲٫۵ درصد

نادرترین گروه های خونی     

بیشتر افراد جامعه، تصور می کنند تنها سه نوع آنتی ژن گروه خون وجود دارد. این در حالی است که تاکنون بیش از ۲۰۰ نوع آنتی ژن در ۲۹ سیستم گروه خون شناسائی شده است. هر کدام از این سیستم ها دارای چند عضو به نام آنتی ژن هستند. چند نمونه از نادرترین گروه های خونی عبارتند از:

• گروه خونی O بمبئی: یکی از این گروه های بسیار کمیاب و نادر گروهی به نام O بمبئی است که نام آن مربوط به ناحیه ای است در هند که این گروه خونی در مورد یکی از افراد اهل آن جا کشف شده است. افراد دارای گروه خونی بمبئی آنتی ژن های A و B را ندارند (مانند گروه خونی O) اما بر خلاف گروه خونی O آنتی ژن H را (پایه ی سیستم ABO) بر روی سطح گلبول قرمز خود ندارند بنابراین، گروه خونی O بمبئی تنها از اهدا کننده های هم گروه خود می تواند خون دریافت کنند ولی مانند گروه O می تواند به افراد با گروه های دیگر خون اهدا کنند. با تفاسیر گفته شده افرادی که دارای این گروه خونی نادر هستند باید مراقب باشند تا در صورت نیاز تنها خون مناسب را دریافت کنند؛ چرا که در غیر این صورت حیات آنها به خطر خواهد افتاد.
• گروه خونی لوترن: گروه خونی لوترن یکی از نایاب‌ترین گروه خونی‌ها در جهان است که با توجه به ژن‌های موجود روی کروموزم شماره ۱۹ مشخص می‌شود. تعداد افرادی که دارای این گروه خونی هستند بسیار کم است. این گروه فقط باید از هم‌ گروه‌های خود خون دریافت کنند و فقط هم می‌توانند به کسانی که از همین گروه خونی هستند، خون اهدا کنند. برای همین شناسایی این افراد با این گروه خونی کاری پراهمیت و البته سخت است.
• گروه خونی Rh-null: کمتر از 50 نفر در سراسر جهان خون طلایی یا Rh-null دارند. اگر خون فاقد تمام 61 آنتی ژن ممکن در سیستم Rh باشد، Rh-null در نظر گرفته می شود. همچنین زندگی با این گروه خونی بسیار خطرناک است، زیرا افراد کمی آن را دارند. 
• گروه خونی کِلی: سیستم گروه خونی کِلی گروهی از آنتی ژن‌ها هستند که روی سطح خارجی گلبول‌های قرمز قرار می‌گیرند و نقش مهمی در تحریک ایمن‌سازی بدن دارند. این سیستم بسیار پیچیده است و چندین نوع آنتی ژن دارد. بعد از گروه ABO یکی از قوی‌ترین آنتی ژن‌ها هستند که ایمنی بدن را تحریک می‌کنند.

رژیم غذایی گروه خونی    

نتایج تحقیقات پژوهشگران مشخص کرده که نیاز ما به مواد غذایی مشخص و نیز تنوع فعالیت های فیزیکی، به نوع گروه خونی ما بستگی دارد و تمام این ریزه کاری ها به صورت رمز در ژن های ما ثبت شده است. خوراکی های مناسب هر گروه خونی عبارت است از:

• خوراکی های مناسب گروه خونی O: اسفناج، پیاز قرمز، انواع فلفل، تره فرنگی، ماهی و غذاهای دریایی و ….
• خوراکی های مناسب گروه خونی A: ماهی، نان سویا، روغن های گیاهی و …
• خوراکی های مناسب گروه خونی B: هویج، گل کلم، چغندر، جگر و …..
• خوراکی های مناسب گروه خونی AB: انواع لوبیاها، سبزیجات سبز رنگ، گوشت مرغ و ماکیان، پاستا، ماهی، آناناس و …

• کتاب آشنایی با گروه های خونی- تحقیق و تدوین هانیه صفری و زیر نظر دکتر علیرضا خرمی فر
• محتوای تخصصی حوزه سلامت