حجامت چیست؟ | 0 تا 100 | مراحل+ انواع+ فواید+ عوارض حجامت

حجامت در لغت به معنی ایجاد حجم آمده است و به اعتقاد برخی از حکما، حجامت به معنی حج امت می باشد. حجامت یک شکل قدیمی از طب مکمل است که در آن درمانگر فنجان های مخصوصی را برای چند دقیقه روی پوست شما قرار می دهد، تا مکش ایجاد شود. تصور می شود که این مکش جریان انرژی را در بدن بهبود می بخشد و درد را تسهیل می دهد. ایده پشت حجامت، اعتقاد پیروان آن به طب اخلاطی است که به معنای دخالت چهارعنصر خون، بلغم، صفرا و سودا در سلامت بدن است. بر اساس این اعتقاد بیماری ‌های ناشی از ازدیاد خون در بدن به‌ وسیله حجامت درمان می‌شوند. در این مطلب مراحل، فواید، عوارض، انواع و … حجامت ارائه می شود.

چگونگی انجام حجامت

به طور کلی طریقه انجام حجامت عبارت است از:

• مرحله اول: چهار زانو نشستن (بهتر است بیمار چهار زانو و رو به قبله بشیند. از نشستن بر روی صندلی یا تخت با پاهای آویزان برای انجام حجامت پرهیز کنید).
• مرحله دوم: روغن‌ مالی موضع حجامت (در برخی موارد انجام نمی شود).
• مرحله سوم: خواندن دعای حجامت (اَعوذ بِالّلهِ الکَریم فى حِجامَتى مِنَ العَین فِى الدَّم وَ مِن کُلّ سوءِ وَ الاَعلالِ وَ الاَسقامِ وَ الاَوجاعِ وَ الاَمراضِ وَ اَسئَلُکَ العافِیهَ وَ المُعافاهَ وَ الشِّفاءِ مِن کُلِّ داء).
• مرحله چهارم: بادکش گذاری
• مرحله پنجم: ایجاد خراش ها
• مرحله ششم: خون گیری

فواید حجامت

خواص و فواید انجام حجامت عبارت است از:

• کاهش تب
• کمک به افزایش قد و تقویت رشد و نمو
• کمک به رفع کسالت
• تقویت اراده
• محرک مغزی
• سم زدایی بدن
• تنظیم کننده غلظت خون
• اصلاح کننده طبع و مزاج
• تقویت حافظه
• تامین سلامتی جسمانی
• تنظیم کارکرد اعصاب
• افزایش ظرفیت ریه ها
• کاهنده عفونت های خون
• رساندن اکسیژن به بافت ها
• مسکن دردهای با منشاء گرمی
• تنظیم و تقویت سیستم ایمنی بدن
• تنظیم ترشحات غدد هورمونی بدن
• کاهش قند، چربی، اوره، و اسیداوریک خون
• جلوگیری از سکته

ممنوعیات انجام حجامت

همانطور که انجام حجامت می‌تواند فواید بسیاری داشته باشد، نباید این موضوع را نادیده گرفت که می‌تواند برای افرادی با شرایط خاص نه تنها مفید نباشد، بلکه مضر هم باشد که شامل موارد زیر می باشد:

• کودکان از بدو تولد تا 4 ماهگی
• افراد دارای فشار خون مقطعی بالا
• افراد دارای مزاج بلغمی
• افراد دارای کمبود پلاکت خون
• افراد دارای بیماری‌های صرع و هموفیلی
• زنان باردار تا اتمام ماه چهارم حاملگی
• زنان در هنگام عادت ماهیانه

عوارض حجامت

حجامت یک درمان نسبتا کم خطر است. با این حال، ممکن است عوارضی نیز به همراه داشته باشد، از جمله این عوارض عبارت است از:

• کبودی
• خستگی
• سردرد
• درد عضلانی
• حالت تهوع
• ایجاد تاول
• ایجاد حساسیت پوستی
• کم خونی (انجام مکرر این نوع درمان باعث کم خونی در افراد می شود).
• سوختگی (استفاده از گرما برای بیرون کشیدن هوا از لیوان می تواند باعث سوختگی پوست شود).

انواع حجامت

در طب سنتی اسلامی حجامت به طور کلی به دو دسته تقسیم می شود:

اول- حجامت خشک (بادکش)

حجامت خشک یا بادکش به دو صورت زیر انجام می شود:

• بادکش سرد: در این روش خلاء مورد نیاز توسط پمپ مکنده (ساکشن الکتریکی یا مکانیکی) بدون حضور گرما و آتش روی بدن ایجاد می شود و تاثیر آن 40-30 درصد کمتر از بادکش گرم است.
• بادکش گرم: در این روش نقاط مختلف بدن به منظور انبساط عروق بدن و رفع انسداد عروق و متمرکز نمودن سم وارد شده بر بدن و جلوگیری از پراکنده شدن سم به سراسر بدن، تزریق اکسیژن و ماساژ عمیق بدن که در این صورت با چرخش بادکش همراه با عضله متورم شده روی سطح بدن همراه خواهد بود، بادکش می شود.

دوم- حجامت تر

زمانی که پس از بادکش به وسیله ایجاد خراش سطحی و بادکش مجدد از بدن، خون گرفته می شود، آن را حجامت تر می نامند. انواع مختلف حجامت تر عبارت است از:

• حجامت عام: محل حجامت عام بین دو کتف و حدود مهره های سوم سینه ای تا مهره پنجم سینه ای را در بر می گیرد. در این نوع حجامت، لیوان باید کاملا در خط وسط باشد و در احادیث و روایات با عنوان حجامت نافع نام برده شده است.
• حجامت سر: محل این حجامت یک وجب شخص حجامت شونده از نوک بینی تا فرق سر (ملاج) وی است. در این نوع حجامت فرد باید چهار زانو بنشیند. در روایات این نوع حجامت را حجامت نجات بخش می گویند. امام صادق علیه السلام فرمود پیامبر به سر خود اشاره کرده و فرمودند بر شما باد به مغیثه که شما را از جنون، جذام، پیسى، خارش و درد دندان نگه می‌دارد.
• حجامت کمر (چهاربند یا ساکرال): این حجامت در گودی کمر در انتهای ستون فقرات، حدود مهره L5-S1 انجام می شود و وضعیت نشستن در این نوع حجامت نیز چهار زانو می باشد. خراش های این نوع حجامت زیاد بوده و طول آن ها در حدود نیم سانتی متر می باشد. همچنین این حجامت در روایات با نام حجامت رهاننده یاد شده است. نکته دیگر اینکه حجامت جهاربند در بعضی از موارد باعث افت شدید فشارخون می شود و اصولا یکی از راه های پایین آوردن فشار خون می باشد.
• حجامت ساق: محل این حجامت یک وجب شخص حجامت شونده از قوزک خارجی پا به سمت پشت ساق می باشد و فرد در این حجامت باید روی صندلی نشسته باشد. امامرضا علیه السلام می فرمایند حجامتى که از ساق‌ها دفع خون می‌کند، گاهى امتلاء در کلیه، مثانه و رحم را کم و برطرف می‌کند و خون حیض را روان می‌کند.
• حجامت لاله گوش: محل دقیق آن بخش خارجی لاله گوش بوده و این حجامت بدون استفاده از لیوان می باشد. همچنین در حجامت لاله گوش خراش ها کاملا سطحی بوده و موجب ریزش 1 الی 3 سی سی خون می گردد. در نوزادان نیز تعداد خراش ها به تناسب میزان زردی بچه 7 الی 14 خراش در هر گوش خواهد بود.
• حجامت ماستوئید: موضع آن در پشت گوش بر روی استخوان ماستوئید می باشد. در این نوع حجامت خراش ها باید به صورت سوزنی ایجاد شده و 2 الی 3 مرحله خونگیری انجام شود.
• حجامت زیر چانه: موضع آن در چانه، روی استخوان مندیبل است.
• حجامت اخدعین (کتف): محل دقیق آن بر روی استخوان آکرومیون در دو طرف شانه می باشد. در این نوع حجامت بر خلاف سایر حجامت ها هر دو لیوان را با هم قرار داده و هر دو حجامت را در یک زمان انجام می دهیم.
• حجامت آلرژی: موضع آن در ناحیه حجامت عام می باشد؛ با این تفاوت که در این نوع حجامت به هیچ وجه از ماده ضدعفونی کننده استفاده نمی شود و در ضمن تعداد خراش ها در این نوع حجامت بسیار بیشتر از حجامت عام بوده و طول خراش ها نیز کوتاه تر است.
• حجامت قاعده ریه: موضع آن در ناحیه قاعده ریه ها می باشد که به تناسب نیاز بیمار روی یک یا هر دو ریه انجام می شود.
• حجامت کلیه: موضع آن در دو طرف ستون فقرات کمری در محاذات مهره دوازدهم سینه ای و مهره اول کمری می باشد.
• حجامت کبد: موضع آن در سمت راست پشت بدن و زیر دنده دوازدهم می باشد.
• حجامت زانو: محل آن در طرفین و بالای زانو به تناسب موقعیت زانوی بیمار و مشکل موجود در آن انجام می شود.
• حجامت بین الکعب و العرقوب: موضع آن بین پاشنه پا و قوزک خارجی پا می باشد.
• حجامت گیجگاهی: این نوع حجامت که به منظور رفع تاری دید چشم و درمان آب مروارید و آب سیاه چشم گرفته می شود، با خراش های بسیار ریز و سوزنی انجام شده و دو یا سه مرحله خونگیری می شود. در این نوع حجامت، لیوان حجامت باید کوچک بوده و فشار منفی در این نوع نباید زیاد باشد.
• حجامت موضعی: این نوع از حجامت در نقاطی از بدن که دچار مشکل شده است، قابل اجرا می باشد.

حجم خون حجامت

در هر نوبت حجامت عام در حدود 50 تا 70 سی‌سی خون از فرد خارج می ‌شود. گاهی کمتر یا بیشتر از این مقدار هم خونگیری انجام می‌شود. درنتیجه چیزی که در مقدار خون‌گیری اثر دارد سن، جنسیت، نوع بیماری و فاکتورهای مهم دیگری است که با توجه به تشخیص پزشک طب سنتی در نظر گرفته می‌شود.

تفاوت حجامت با خون دادن

تفاوت های حجامت و خون دادن شامل موارد زیر می شود:

• تفاوت اول: در حجامت، خون کمتر گرفته می شود (حداکثر 80 سی سی) و احتمال ضعف کم است؛ اما در خون دادن، خونگیری زیاد (حدود 500 سی سی) و احتمال ضعف مسمتر است.
• تفاوت دوم: در حجامت، اول بادکش و بعد خونگیری انجام می شود و این بادکش و تیغ زدن، سیستم هایی را در بدن فعال می کند؛ اما در خون دادن اینطور نیست.
• تفاوت سوم: در حجامت، اندکس های خونی بیشتر است مانند چربی خون، اسید اوریک و وایت بی سی (سیستم فعال کننده سلول های ایمنی بدن)، اما در خون دادن اینطور نیست.
• تفاوت چهارم: در حجامت، آلودگی به بدن وارد نمی شود، زیراکه حجامت فعال کننده و تنظیم کننده سیستم ایمنی بدن است؛ لذا این سیستم ایمنی مانع ورود میکروب به بدن می شود.
• تفاوت پنجم: هنگام حجامت خون وریدی گرفته نمی‌شود در حالی که اهدای خون شامل خونگیری از ورید است تا بتوان آن را به فردی که نیاز به انتقال خون دارد، اهدا کرد.
• تفاوت ششم: سم موجود در خون حجامت 23 برابر و میزان کلسترول آن 9 تا 11 برابر بیشتر از وریدی است. بنابراین برای کاهش کلسترول و درمان انواع بیماری ها حجامت مفیدتر است.

بهترین زمان حجامت

در خصوص بهترین زمان حجامت به موارد زیر توجه شود:

• تقویم هجری: برای مشخص شدن بهترین زمان انجام حجامت باید به تقویم هجری قمری توجه کنیم
• بهترین زمان حجامت به صورت عمومی: توصیه‌هایی که در این رابطه صورت گرفته نشان می‌دهد، بهترین زمان برای انجام آن روزهای ۱۷، ۱۹ و ۲۱ هر ماه است.
• بدترین زمان حجامت به صورت عمومی: بدترین زمان برای انجام این روش هم اواخر ماه‌‌های قمری اعلام شده است.
• زمان مناسب حجامت در طول روز: همچنین بهتر است خون گیری بین طلوع و غروب خورشید و در طول روز انجام شود.

برای اطلاعات بیشتر درباره زمان مناسب حجامت، مقاله بهترین زمان حجامت را مطالعه کنید.

قدمت و تاریخچه حجامت

کهن‌ترین سند معتبر موجود درباره حجامت، مربوط به 3300 سال پیش از میلاد مسیح است که نشان می‌دهد عمل حجامت در مقدونیه انجام می‌گرفته است. بعدها حجامت از مقدونیه به یونان باستان رخنه می‌کند. حجامت، حدود 2200 سال پیش از میلاد مسیح در یونان باستان، و 1500 سال پیش در هندوستان، رایج بود و در طب اعراب پیش از اسلام نیز روشی پرکاربرد برای درمان بیماری‌ها بوده است. برای اطلاعات بیشتر درباره قدمت و تاریخچه حجامت، مقاله تاریخچه حجامت را مطالعه کنید.

حجامت از نگاه مولکولی و سلولی

سال هاست که بر سر مفید یا مضر بودن حجامت بحث و جدل وجود دارد. عده ای کاملا موافق آن و عده ای دشمنان قسم خورده آن هستند. نکته حائز اهمیت این است که متاسفانه کمتر شاهد بحث علمی منصفانه در مورد حجامت هستیم و قصد داریم بدون تعصب فرایند حجامت را تشریح نماییم. به طور خلاصه وقتی ما حجامت می کنیم در واقع سه چیز اتفاق می افتد که شامل موارد زیر است:

• ایجاد یک التهاب و آسیب سلولی عمدی به وسیله بادکش کردن: در بادکش اولیه و ایجاد التهاب و آسیب، پیام های سلولی از سلول های منطقه التهاب و آسیب صادر می گردد که این پیام های شیمیایی سیتوکین نام دارند و برخی از آن ها پیام بسیج عمومی سامانه ایمنی بدن در جهت تولید، تمایز و تکثیر سلول های ایمنی در محل های آسیب دیده می باشند. پیام فراخوان عمومی سلول های ایمنی به منطقه التهاب که از مناطق تجمع سلول های سامانه ایمنی صادر می شود و این سلول ها را به ناحیه حجامت جلب کرده و موجب آزاد شدن برخی واسطه های شیمیایی می گردد که موجب گشادی عروق، به خصوص مویرگ ها و تجمع خون فراوان در این ناحیه می گردد. این امر باعث خروج پلاسما (بخش مایع خون) درون ماده بین سلولی می گردد.
• تشدید التهاب و آسیب به وسیله ایجاد خراش های سطحی پست در ناحیه حجامت: در این مرحله با ایجاد خراش های سطحی در ناحیه پرخون و ملتهب و عمیق‌تر شدن آسیب سلول ها که شامل سلول های پوشاننده پوست، اندوتلیوم عروق خونی، سلول های بافت بینابینی و سلول‌های سیستم ایمنی است؛ میزان آزاد شدن واسطه های شیمیایی و سیتوکین ها به اوج خود می‌رسد و خون و مایع میان بافتی و میان سلولی از ناحیه خارج می گردد. از سیتوکین هایی که در ناحیه آزاد می شوند می توان بهtnf ، انتر فون آلفا، بتا، گاما،tgfb ، اینترلوکین های یک تا شش و ده اشاره نمود که اعمال تقویتی روی سیستم ایمنی بدن داشته و موجب افزایش قدرت برخورد سلول های موجود و افزایش تعداد سلول‌های ایمنی ذاتی و سلول‌های ایمنی اختصاصی می‌شود. همچنین میزان و شدت برخورد و سلول‌های ایمنی با عوامل بیگانه را تنظیم می کند و مهمتر از آن موجب تمایز بهتر و بیشتر سلول های ایمنی و در نتیجه بهتر شناخته شدن عوامل و سلول های خودی از بیگانه می شوند و جلوی بروز بیماریهای خود ایمنی مثل لوپوس و ام اس و آرتریت روماتوئید و همچنین با تحریک تمایز بهتر جلوی بروز صفر سرطان‌ها گرفته می‌شود.
• خروج خون از موضع حجامت به وسیله بادکش های بعدی: اثر دیگر، خارج کردن انتخابی آن دسته از گلبول های قرمز پیر و فرسوده از گردونه گردش خون است که دیگر قادر به انتقال اکسیژن و متابولیت ها نمی باشند. بدین صورت که در خلا ایجاد شده در مرحله اول فرآیند حجامت، به دام افتاده و نمی توانند به گردش خون بازگردند. این امر موجب جوان تر شدن عمر متوسط گلبول های قرمز در گردش خون می شود و موجب اکسیژن رسانی بهتر به سلول ها و بافت ها می گردد. همچنین باعث کاهش ویسکوزیته (چسبندگی خون) است که با کم کردن تعداد گلبول های قرمز در هر واحد و کم کردن ترافیک در مویرگ ها اتفاق می‌افتد و موجب کم شدن احتمال بروز سکته ‌های قلبی و مغزی می‌شود .

• کتاب دوره طب سنتی و تغذیه شناخت طبایع (جلد1)- تالیف دکتر سید علی ابوالحبیب
• کتاب مزاج شناسی و نسخه های استاد خیراندیش- تالیف حوادعلی قلی پور
• کتاب خودآموز اعمال یداوی- نوشته دکتر علیگل ناصری